Sicilya’nın doğu kıyısında Avrupa’nın en yüksek ve en aktif yanardağı olan Etna Yanardağı bulunmaktadır. Heybetli bir aktif yanardağ olarak bu dağ düzenli olarak sıcak sıvı kayaç püskürtmesiyle ünlüdür. Etna Yanardağı yılda birkaç kez ölüm tuzağına dönüşmesine rağmen turistleri kendisine çekmeye devam eder. Aynı zamanda gölgesinde yaşayan Sicilyalılar da artık ondan korkmamayı öğrenmiş durumdadır.
İnsanların bir yanardağın etrafında neden yaşamayı tercih etmesi volkanik patlamaların, Etna Dağı çevresindeki bölgeye tarım için ideal olan zengin bir toprak vermesidir. Bu yüzden tarih boyunca insanlar olası ölüm riskine rağmen yaşamlarını bu yanardağın yakınında sürdürmeyi tercih etmişlerdir.
Bugünlerde bir de işin içine dağın popülaritesi sonucunda oluşan turizm potansiyeli girince, bu kişilerin yanardağın yakınından ayrılmaya da pek niyetleri yoktur.
İtalya, Etna Dağı’nı “güzel dağ” anlamına gelen Mongibello veya Montebello olarak adlandırır. Bu halkın dağa olan bakış açısının bir göstergesidir. Ayrıca Etna Dağı, 2013 yılında UNESCO tarafından Dünya Mirası Alanı olarak ilan edilmiştir.
Etna yanardağının şu anki yüksekliği 3.357 m olmakla beraber zirvedeki püskürmelerle bu yükseklik zaman zaman değişmektedir. Yanardağ 1190 km² alanı kaplar ve taban çevresi 140 km kadardır. Etna Yanardağı her yıl denize 14 mm daha yakınlaşır.
Tarihte ve Mitolojide Etna Yanardağı
Bilinen ilk patlama MÖ 475 yılında kaydedildi. Etna o zamandan beri, yani binlerce yıldır İtalyan adasına ara sıra lav ve kül püskürtüyor. Bu nedenle de mitler, efsaneler ve folklor Etna Dağı’nı çevrelemiştir ve yanardağ tarihte bile belirleyici bir rol oynamıştır.
Antik Yunan mitolojisinde Hephaestus, Zeus ve Hera’nın oğluydu ve aşk tanrıçası Afrodit ile evliydi. Hephaestus, metal işleme, demircilik ve silah yapımına hükmetti. İnanışa göre Hephaestus’un atölyesi Etna Dağı’nın altında yer alıyordu.
Volkan ateş, duman ve lav püskürttüğünde ve yer depremlerle sallandığında, bunun nedeni Hephaestus’un Olimpos Dağı’ndaki tanrılar için yeni silahlar imal eden atölyesinde çalışmakta olduğu anlamına geliyordu.
Sonuçta mitolojiyi bir tarafa bırakırsak, bilimsel araştırmalar sayesinde artık biliyoruz ki bu şiddetli patlamalar, gezegenin mantosundaki magmanın yüzeye çıkmasına neden olan basınç birikmelerinden kaynaklanıyor.
Etna Dağı, iyi zamanlanmış bir patlama ile Sicilya’yı istilacı bir ordudan korumaya yardımcı olmasıyla da bilinmektedir. MÖ 396’da, İkinci Sicilya Savaşı sırasında, Antik Kartaca ile Yunan şehir devletleri arasında Sicilya’nın kontrolü için yapılan bir dizi çatışmadan birinde Kartacalılar, Sicilya’nın başkenti Syracuse şehrini ele geçirmeye yakındı. Ancak Etna Dağı’nın güçlü bir şekilde patlaması, Kartacalı savaşçıların adadan kaçmasına neden olmuştu.
Etna Yanardağı En Son Ne Zaman Patladı?
Etna Yanardağı, diğer yanardağlardan uzun bir patlama kaydına sahip. Gerçekleştiği bilinen ilk Etna Yanardağı patlaması MÖ 425’te tarihçi Diodoros tarafından not edilmiştir. Katanya’nın, MS 40, 1169 ve 1185 yılında gerçekleşen patlamadan yıkılıp ardından yeniden yapılandığı bilinmektedir. Etna Dağı’nın 1669 patlaması sırasında da lavlar Katanya surlarını aşmıştır.
Etna Yanardağı son yıllarda daha da huzursuz ve öngörülemez hale geldi. Aralık 2018’de 4,8 büyüklüğünde bir depremi tetikleyen patlamadan bu yana yanardağ çok daha aktif hale geldi, hatta lavın çıktığı yeni bir çatlak oluştu. 2021’in ilk patlaması 16 Şubat’ta yaşandı.
Bir saatten biraz fazla bir süre sonra şiddetli lav patlamaları yamaçlardan aşağı aktı. Sonraki beş hafta içinde yanardağda 16 küçük patlama meydana geldi. Ayrıca 2022’nin Şubat ayında da Etna Yanardağının faaliyete geçtiğini biliyoruz.
Bu patlamalara yol açan doğal hareketlerini engellemek imkânsız ama zamanla Etna’nın jeolojisi hakkında çok şey öğrendik. Bu da yerli halkın afetten artık kaçmamasına yardımcı oluyor. Uyuyan yanardağlar, uzmanların bu yerleri keşfetmelerine ve yanardağ patlamalarını tahmin etmemize yardımcı olabilecek çalışmalar yürütmelerine olanak tanıyor.
Etna Yanardağındaki Değişimleri Nasıl Takip Ediyoruz?
Etna Yanardağı’nın üzerinde yükseldiği şehirlerden biri de Katanya’dır. Etna Yanardağı’nın takibi ve analizi, Ulusal Jeofizik ve Volkanoloji Enstitüsü’nün (INGV) Katanya’daki gözlemevinde yapılır. Yanardağın 150 kilometrelik çevresine dağılmış iki gözlemevi daha vardır. Bunlar Casa Etnea ve Cantoniera’da bulunur.
INGV’de çalışan yaklaşık 100 bilim insanı Etna Yanardağı’nın hareketlerini gözlemler, her gürültü ve patlamanın sebebini araştırır. Bunun için de yanardağın etrafındaki 150 izleme istasyonundan gerçek zamanlı gönderilen verileri kullanırlar. Bu istasyonlarda gaz salınım dedektörleri, ısı sensörlü kameralar ve sarsıntıları algılayan sismograflar yer alır. Bu yazının bitiminde başka bir ilginç dağı tanımak isterseniz: Roraima Dağı – Hayallerin Ötesindeki Yükselen Bir Dağ
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Italy’s Mount Etna Volcano Just Keeps Growing, And Now It’s Taller Than Ever; yayınlanma tarihi: 11 Ağustos 2021; Bağlantı: https://www.sciencealert.com/
- Mount Etna: Europe’s Fire-Breathing Monster; Bağlantı: https://historydaily.org/
YolveMacera
