Dünya’daki göllerin çoğu oldukça gençtir; 18.000 yıldan daha kısa bir geçmişe sahiptir ve son buzul çağının bitiminde oluşmuştur. Ancak dünya genelinde yalnızca 20 göl antik sayılır; yani 1 milyon yıldan daha yaşlıdır. Göller arasında öne çıkan Baykal Gölü ise yalnızca Dünya’nın en yaşlı gölü olmakla kalmaz (25–30 milyon yıllık bir geçmişe sahip), aynı zamanda en büyüğüdür.
Yukarıdan bakıldığında Rusya’daki Baykal Gölü etkileyici görünür, ama ilk bakışta olağanüstü değildir. Güney Sibirya’da yer alan göl, yüzölçümü açısından 31.000 kilometrekareden (12.000 mil kare) biraz büyük olan yüzeyiyle dünyanın en büyük gölleri arasında 7. sırada yer alır.
Ancak Baykal Gölü’nün her iki yanında da oldukça yüksek rakımlar bulunur; birçok nokta 2000 metreyi aşar. Göl, tam olarak bir ayrılma levha sınırı üzerinde yer alır. Zamanla bu sınır öylesine genişlemiştir ki göl bugün 79 kilometreye varan genişliğe ulaşmış ve üç ayrı havza oluşturmuştur.
Dünya’daki tüm tatlı yüzey sularını toplasanız, yaklaşık 35 kilometrelik (22 mil) kenarlara sahip bir küpü dolduracak kadar su elde edersiniz. Buna göller, nehirler, dereler, bataklıklar, canlıların içindeki su ve hatta atmosferdeki nem de dahildir. Baykal Gölü ise bu tatlı suyun tam %22’sini tek başına barındırır
Baykal Gölü ne kadar eşsiz?
Gölün tabanı deniz seviyesinin bir kilometreden daha aşağıdadır, ancak onu oluşturan yarık vadisi çok daha derinlere iner. Araştırmalara göre, zamanla bu yarığa yaklaşık 7.000 metre kalınlığında tortu birikmiştir. Bu da yarığın tabanını yüzeyin 8 ila 11 kilometre altına yerleştirir. Bu özelliğiyle Baykal Gölü’nün bulunduğu jeolojik yarık, Dünya’daki en derin kıtasal yarıktır.
Tüm bu veriler etkileyici olsa da olaya jeolojik açıdan bakmak gerekir: Bu kıtasal yarık hem gençtir hem de hâlâ aktiftir. Her yıl yaklaşık 2 santimetre genişlemektedir. Baykal Gölü’ne 300’den fazla nehir su taşır, fakat gölden dışarı su taşıyan yalnızca tek bir nehir vardır.
Ama Baykal Gölü farklıdır. Eşsiz bir şekilde, tortullarında bu buz tabakalarının izine rastlanmaz. Bunun yerine, 1990’larda ulaşılan derin sondaj örnekleri, son 7 milyon yıl boyunca iklimin nasıl değiştiğini ortaya koyar. Ayrıca gölde “gaz hidratları” adı verilen alışılmadık kristal yapılar bulunur. Bu özelliğiyle Baykal, dünyada bu yapılara sahip tek kapalı tatlı su gölüdür.
UNESCO Dünya Mirası Komisyonu’na göre Baykal Gölü, olağanüstü biyolojik çeşitliliği ve evrimsel bilim açısından taşıdığı önem nedeniyle bazen “Rusya’nın Galapagos’u” olarak adlandırılır. Gölün yaşı, izole yapısı ve derinlerdeki oksijen açısından zengin suları, dünyanın en zengin tatlı su ekosistemlerinden birinin oluşmasını sağlamıştır.
Baykal Gölü yalnızca dünyanın en büyük, en derin ve en eski gölü olmakla kalmaz; aynı zamanda yaklaşık 2.000’e yakın, yalnızca burada yaşayan benzersiz hayvan türüne de ev sahipliği yapar.
Belki de Baykal Gölü’nün en dikkat çekici yanı, bize Dünya’nın zaman içindeki evrimini göstermesidir. Buradaki jeolojik süreçler, bir zamanlar süperkıta Pangea’nın parçalanmasına yol açan ve Dünya’nın okyanuslarını oluşturan süreçlerle aynıdır. Muhtemelen yüz milyonlarca yıl sonra, bugün Baykal Gölü’ne ev sahipliği yapan yarık vadisi tuzlu bir deniz haline gelerek okyanuslarla birleşecektir.
Baykal Gölü de İklim Değişikliği Sorunuyla Yüzleşiyor
Dünyanın en eski ve en derin gölü olan Baykal, insan kaynaklı iklim değişikliğinin etkilerini hissediyor. Güney Sibirya’da yer alan göl, gezegenin en hızlı ısınan bölgelerinden birinde bulunuyor. Bunun sonucu olarak gölün suyu ısındı, mevsimsel buz daha ince hale geldi ve daha kısa süreyle yüzeyde kalıyor. Ayrıca gölün suları daha uzun süre tabakalaşmış durumda kalıyor. Bu değişiklikler, fitoplankton ve zooplankton gibi mikroskobik canlıları şimdiden etkilemiş durumda.
Şimdilik bu ekolojik değişimler yalnızca Baykal Gölü’nün güney havzasında gözlemleniyor. Ancak bu durum, önümüzdeki on yıllarda gölün tamamında yaşanabileceklerin erken bir uyarı işareti olabilir.
Baykal Gölünden sonra bir başka destinasyon hakkında bilgi edinmek isterseniz: Ürdün’de Bulunan Ölü Deniz Neden Ölü Olarak Bilinir?
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Roberts SL, Swann GEA, McGowan S, Panizzo VN, Vologina EG, Sturm M, Mackay AW. Diatom evidence of 20th century ecosystem change in Lake Baikal, Siberia. PLoS One. 2018 Dec 19;13(12):e0208765. doi: 10.1371/journal.pone.0208765. Erratum in: PLoS One. 2019 Feb 28;14(2):e0213413. doi: 10.1371/journal.pone.0213413. PMID: 30566423; PMCID: PMC6300214.
- Lake Baikal: World’s Largest, Deepest Lake; Yayınlanma tarihi: 27 Ocak 2017; Bağlantı: https://www.livescience.com/
YolveMacera
