Dönüş Yolculuğu Etkisi: Dönerken Zaman Neden Hızlı Geçer?

Yeni bir yeri ziyaret ettikten sonra, dönüş yolculuğunun gidiş yoluna göre daha kısa sürdüğünü hissettiyseniz, yalnız değilsiniz. Üstelik mesafe tamamen aynı olsa bile. Bu yaygın algı farkına psikologlar “dönüş yolculuğu etkisi” adını veriyor. Pek çok insan bu etkiyi deneyimliyor ve araştırmalar, bunun sistematik bir zihinsel yanılgı olduğunu gösteriyor.

Bu olguyla ilgili son kanıt, yeni bir çalışmada yer aldı. Kyoto Üniversitesi’nden Ryosuke Ozawa ve ekibi, katılımcılara şehir sokaklarında yürüyerek varış noktasına ulaşan bir kişinin çektiği 20 dakikalık videolar izletti. İki yönlü yolculuk “yapan” katılımcılar, yalnızca tek yön gidenlere kıyasla, dönüş kısmını tutarlı biçimde daha kısa hatırladılar.

Dönüş Yolculuğu Etkisi Neden Olur?

Bu algı farkının neden kaynaklandığı henüz tam olarak bilinmiyor. Ancak araştırmacıların bazı hipotezleri var. Ayrıca, bu konuda genel kabul gören açıklamaların neden eksik ya da hatalı olabileceğine dair düşünceleri de bulunuyor.

1) Dönüş yolculuğunun daha tanıdık gelmesi, onun daha kısa hissedilmesine neden

Bu açıklama, “dönüş yolculuğu etkisi” için öne sürülen en eski yorumlardan biridir ve ilk kez 1950’lerde araştırmacılar tarafından dile getirilmiştir. Mantıklı bir tarafı da vardır: Diğer araştırmalar, tanıdık olmayan uyaranlarla karşılaşmanın zamanın daha yavaş geçtiği hissini yaratabileceğini göstermiştir.

Ancak son deneyler, bu etkinin asıl sebebinin bu olmadığını düşündürüyor. 2011 yılında yapılan bir çalışmada, bisikletli katılımcıların bir kısmı gidiş ve dönüşte aynı rotayı izledi. Diğerleri ise dönüşte farklı, tanımadıkları bir yol kullandı. İlginç bir şekilde, her iki grup da dönüş yolculuğunu daha kısa olarak değerlendirdi.

2) Dönüş yolculuğu daha kısa gelmez; biz sadece ne kadar süreceğini abartırız.

2011 tarihli çalışmayı inceleyen Hollandalı psikolog Niels van de Ven, bu algı farkını farklı bir şekilde açıkladı. Ona göre, dönüş yolculuğunu genellikle olduğundan uzun sürecekmiş gibi tahmin ederiz. Bu nedenle, yol beklediğimizden daha kısa sürdüğünde bize hızlı gelmiş gibi olur.

Nitekim 2011’deki araştırmada, ilk yolculuğun süresini en çok yanlış tahmin eden katılımcılar, dönüş yolculuğu etkisini en güçlü şekilde deneyimleyenlerdi. Bu açıklama, dönüş yolculuğu etkisinin neden günlük işe gidiş gelişlerde hissedilmediğini de açıklayabilir. Çünkü bu tür tekrar eden rotalarda ne kadar süreceğine dair beklentimiz genellikle gerçeğe yakındır.

3) Dönüş yolculuğu etkisi zaman kaygısından kaynaklanıyor

Bazı araştırmacılar, bu etkinin, genellikle varış noktasına belirli bir saatte ulaşmamız gerektiği ama eve dönüşte böyle net bir zaman baskısı olmadığı için ortaya çıktığını öne sürüyor. Bir randevuya yetişme durumu, beynin zamanla ilgili kaygılara daha fazla odaklanmasına yol açıyor. Bu da zamanın daha yavaş geçtiği hissini yaratıyor.

Ancak bu hipotezi çürüten güçlü kanıtlar da var. İnsanlar, tatil gibi zaman baskısının olmadığı durumlarda da bu etkiyi yaşadıklarını söylüyor. Hatta eve belirli bir saatte dönmeleri gerekse bile dönüş yolunun daha kısa sürdüğünü düşündüklerini belirtiyorlar.

4) Dönüş Yolculuğu Etkisi: Bellek ve Hikâye Anlatımıyla İlgili Olabilir

Son çalışmanın yazarları, dönüş yolculuğu etkisine dair net bir açıklama sunamıyor. Ancak etkiyi yaşayan katılımcılar arasında dikkat çekici bir örüntü fark ettiler.

Beynimiz zamanı iki farklı sistemle takip eder. Biri matematiksel işleyişe dayanır; sinir hücrelerinin belirli aralıklarla ateşlenmesi ve bu atımların sayılmasıyla anlık zaman algısı oluşur. Diğeri ise dil temelli, daha anlatısal bir sistemdir. Bu sistem, geçmiş olaylara bakar ve bunların ne kadar sürdüğüne dair hikâyeler oluşturur. Dönüş yolculuğu etkisi yalnızca geriye dönük değerlendirmede ortaya çıktığı için, bu ikinci sistemin yanıltıldığı düşünülüyor.

Sonuç olarak,

Dönüş yolculuğu etkisi muhtemelen çeşitli faktörlerin birleşiminden oluşuyor ve henüz keşfedilmemiş bazı psikolojik dinamikleri de içeriyor olabilir. Ancak eldeki araştırmalar, zamanın mutlak bir ölçü değil, zihinsel olarak genişleyip daralabilen öznel bir deneyim olduğunu açık biçimde gösteriyor.

Bu durum bizi ilginç bir düşünceye götürüyor: Eğer içinde bulunduğumuz ana daha çok odaklanırsak, beynimizin bu anla ilgili algısını yavaşlatabiliriz. Böylece zamanın hızla akıp gittiği hissi yerine, yaşamın gerçekten daha uzun ve dolu dolu geçtiğini deneyimleyebiliriz.

Göz atmak isterseniz: Bir Hayatta Kalma Becerisi: Rahatsızlık Hissi İle Rahat Olabilmek!

Kaynaklar ve İleri okumalar:

• The return trip effect: why the trip home always feels shorter than the trip there. Yayınlanma tarihi: 10 Haziran 2015. Bağlantı: The return trip effect: why the trip home always feels shorter than the trip there
• Ozawa R, Fujii K, Kouzaki M. The return trip is felt shorter only postdictively: A psychophysiological study of the return trip effect [corrected]. PLoS One. 2015 Jun 10;10(6):e0127779. doi: 10.1371/journal.pone.0127779. Erratum in: PLoS One. 2015 Jul 15;10(7):e0133339. doi: 10.1371/journal.pone.0133339. PMID: 26061138; PMCID: PMC4483276./
• van de Ven N, van Rijswijk L, Roy MM. The return trip effect: why the return trip often seems to take less time. Psychon Bull Rev. 2011 Oct;18(5):827-32. doi: 10.3758/s13423-011-0150-5. PMID: 21861201; PMCID: PMC3179583.
• Eagleman DM. Human time perception and its illusions. Curr Opin Neurobiol. 2008 Apr;18(2):131-6. doi: 10.1016/j.conb.2008.06.002. Epub 2008 Aug 8. PMID: 18639634; PMCID: PMC2866156.

Size Bir Mesajımız Var

YolveMacera ekibi olarak yaklaşık 25 yıldır yollardayız. Gezmenin, kişinin hoşgörüsünü, yaratıcı yanını ve duyarlılığını artıran bir okul olduğunu ve bu okulun yaşı olmadığını; paylaşmanın da gezmek gibi bir tutku olduğunu biliyoruz. Bu nedenle hem etkinlikler düzenliyor, tutkumuzu paylaşmayı amaçlıyor hem de sizlere kaliteli içerikler üretmeye çalışıyoruz. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca siz de bizimle yeni maceralara, mecralara, dostluklara ve paylaşımlara merhaba demek isterseniz topluluğumuza dahil olabilirsiniz.

YolveMacera