Fatih ilçesindeki Karagümrük Stadı, 70 yılı aşkın süredir futbolseverleri ağırlıyor. Ancak çok az kişi, tribünlerin altında Bizans’ın dev bir su yapısının yattığını bilir. Aetios Sarnıcı, İstanbul’un görünmeyen tarihî katmanlarından sadece biridir.
Sarnıçlar, geçmişte su ihtiyacını karşılamak için inşa edilen açık ya da kapalı su depolarıdır. Genellikle yer altına yapılan bu yapılar, hem mimari hem de mühendislik açısından dönemlerinin öne çıkan örneklerindendir.
Bugün “sarnıç” denince akla ilk olarak Yerebatan Sarnıcı gelir. Bizans İmparatoru I. Justinianus’un (527–565) yaptırdığı bu yapı, suyun içinden yükselen mermer sütunlarıyla hâlâ ziyaretçilerini büyüler. Ancak İstanbul’da, Yerebatan kadar tanınmayan başka büyük sarnıçlar da vardır — ve bazıları ne yazık ki bugüne ulaşamamıştır. Bunlardan biri de Aetios Sarnıcıdır.
Bizans’ın Su Depoları: İstanbul’un Açık Hava Sarnıçları ve Çukurbostanlar
İstanbul, 395 yılında Doğu ve Batı Roma İmparatorluğu’nun ayrılmasıyla Konstantinopolis adını aldı ve Bizans Dönemi resmen başladı. Bu dönemde hızla büyüyen şehrin su ihtiyacını karşılamak için hem açık hem de kapalı sarnıçlar inşa edildi. Genellikle yüksek noktalara kurulan bu yapılar, suyu toplamak ve depolamak için stratejik bir rol oynadı.
Araştırmalar, o dönemde şehirde dört açık hava sarnıcı bulunduğunu gösteriyor. Bu sarnıçlardan üçü, Bizans’ın son dönemlerinde işlevini yitirince tarım alanına dönüştü. Halk, bu alanları zamanla “Çukurbostan” olarak adlandırmaya başladı. Sarnıçlar terk edildikten sonra oluşan toprak tabakası, sebze ve meyve yetiştirmek için ideal bir alan sundu.
Bugün bu üç sarnıç, hem tarihî hem de halk arasında bilinen adlarıyla şöyle sıralanır:
- Mokios Sarnıcı (Altımermer Çukurbostanı – Fındıkzade)
- Aspar Sarnıcı (Çarşamba Çukurbostanı – Balat)
- Aetios Sarnıcı (Karagümrük Çukurbostanı – Karagümrük)
Aetios Sarnıcı Nerededir?
İstanbul’un Fatih ilçesinde, bugün Karagümrük Stadyumu’nun bulunduğu alanda bir zamanlar devasa bir su deposu yükseliyordu. Bu açık hava sarnıcı, 244 metre uzunluğunda, 85 metre genişliğinde ve 14 metre derinliğindeydi. Yaklaşık 290.000 metreküp su kapasitesiyle Bizans İstanbul’unun en büyük su yapılarından biriydi.
Tarihçiler bu sarnıcın, MS 5. yüzyılın başlarında, İmparator II. Theodosius döneminde inşa edildiğini düşünüyor. Theodosius, şehri koruyan ünlü surların (Theodozyen Duvarları) inşasını da başlatan isimdi. Aetios Sarnıcı da bu büyük imar projelerinin bir parçasıydı.
Sarnıç, kentin ana geçiş yollarına paralel bir konumda tasarlanmıştı. Su, Bozdoğan Kemeri üzerinden gelen Roma su yolları aracılığıyla buraya ulaşıyordu. Yapının iç duvarları, Roma mühendisliğinde sıkça görülen opus listatum yöntemiyle — küçük taş blokların yatay sıralarla dizilmesiyle — örülmüştü. Bu karmaşık teknik, sarnıcın hem sağlamlığını hem de uzun ömürlü olmasını sağladı.
Ancak bu mühendislik harikası uzun ömürlü olmadı. Ünlü Fransız topograf Pierre Gilles, 16. yüzyılın başlarında sarnıcın artık kullanılmadığını kaydetti. 1928 yılında, Osmanlı sonrası dönemde burası spor sahasına dönüştürüldü. Bugün Karagümrük Stadı, sarnıcın tam üzerinde yer alıyor.
Sonuç Olarak
Günümüzde sarnıçtan geriye sadece çevresini saran yüksek duvarlar kaldı. Ancak oradan geçerken, bir futbol sahasının altında yatan bin beş yüz yıllık bu su deposunu ve onun taşıdığı tarihi hatırlamakta fayda var.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Gündüz, Seda Nur , Birer, Emel . “Tarihi Yarımada’nın Görünmeyenlerini Görmek: Aetius Sarnıcı’na Arendtçi Bakış”. Art-Sanat Dergisi / 15 (Şubat 2021): 109-132
- Cistern of Aetius. Bağlantı: https://en.wikipedia.org/wiki/Cistern_of_Aetius
Size Bir Mesajımız Var
YolveMacera ekibi olarak yaklaşık 25 yıldır yollardayız. Gezmenin, kişinin hoşgörüsünü, yaratıcı yanını ve duyarlılığını artıran bir okul olduğunu ve bu okulun yaşı olmadığını; paylaşmanın da gezmek gibi bir tutku olduğunu biliyoruz. Bu nedenle hem etkinlikler düzenliyor, tutkumuzu paylaşmayı amaçlıyor hem de sizlere kaliteli içerikler üretmeye çalışıyoruz. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca siz de bizimle yeni maceralara, mecralara, dostluklara ve paylaşımlara merhaba demek isterseniz. topluluğumuza dahil olabilirsiniz.
YolveMacera
