Bitki Zekası Düşündüğümüzden Çok Daha Fazla

Sibel Çağlar28/09/2024

4.370 3 dakika okuma süresi

Bitkileri düşündüğümüzde normalde onların birbirleriyle “konuştuğunu” hayal etmeyiz. Ama bizim bildiğimiz biçimde olmasa da konuşuyorlar. Sadece bu kadar da değil. Bitkiler çevreleri hakkında pek çok şey hissedebiliyor ve hatta bu durum onların strese girmesine de neden olabiliyor. Aslına bakarsanız bitki zekası düşündüğümüzden çok daha fazladır.

Zekâ, canlılar dünyasında çoğunlukla hayvanlara, özellikle de insana atfedilen bir özellik. Oysa bu kavramın tanımına baktığımızda bitkilerin de pekâlâ zeki sayılabileceğini görürüz. Çünkü bitkiler de çevresel koşullardaki değişimlere ayak uyduruyor, birbiriyle haberleşiyor, hatta öğrenebiliyor.

Bir bitkinin günlük yaşamının basit olduğunu düşünmek kolaydır. Sonuçta hiçbir şey yapmadan tüm gün belli bir yerde duruyor gibi görünür. Ancak bitkiler her zaman birçok şey yapmakla meşguldür. Çok sayıda hücreden oluşan bitkiler 800 milyon yıldır var.

Zor koşullarda karada hayatta kalabilmek için ilk bitkilerin kendilerini UV radyasyonundan korumaları ve daha sonra daha geniş bir alana yayılmalarını sağlayan tohumlar geliştirmeleri gerekiyordu. Bu süreç bitkilerin Dünya üzerindeki en etkili yaşam formlarından biri olmasına yardımcı oldu. Bugün bitkiler gezegendeki her büyük ekosistemde bulunuyor ve bilim insanları her yıl 2.000’den fazla yeni türü tanımlıyor.

Orman arazisinde taze bitmiş filiz ve fidanların köklerine yer açmak için verdikleri uğraş artık adım adım izlenebiliyor. Yere düşen yaşlı ağaçlar, genç fidanlar için besin kaynağı oluyor. Sarılacak bir kütük arayan sarmaşıklar, büyük bir telaş içinde önüne gelen her ağaca saldırıyor. Yabanıl çiçekler bahar aylarında çiçeklerini açmak için birbirleriyle yarışırken, arıların dikkatini çekmek için koku ve renk silahlarını kuşanıyorlar. Bunlar bitkilerin verdiği yaşam mücadelesinin adeta belgeleri gibi.

Bitki Zekası Hakkında Neler Biliyoruz?

Bitkiler, bilim insanlarının henüz keşfedemediği pek çok sırrı saklıyor. Bu nedenle bilim insanları bitki zekası ile ilgili detayları onlarca yıldır hararetle tartışıyorlar. Peki tüm bu tartışmalardan ne öğrendik.

1. Bitkiler birbirleriyle ‘konuşur’

Gezegenimizin neredeyse her yerine yayılmış olan bitkiler, dışarıdan oldukça sessiz sakin görünür. Hatta belki de bu yüzden evimizin, iş yerimizin daha huzur verici olması için bitkiler ile süsleriz. Ancak bitki alemi sandığımız kadar sessiz ve sakin değildir.

Domates ve tütün bitkileri üzerinde yapılan bir araştırma, bu bitkilerin susuz kaldığında veya fiziksel olarak hasar gördüğünde ultrasonik patlama sesleri çıkardığını gösteriyor. Bu durumda akla gelen soru bitkiler acı hissediyor mu biçiminde oluyor.

Elbette bitkilerde ses telleri bulunmadığından bizim gibi konuşamazlar. Ancak çevrelerine tepki vermek için kimyasal ve elektronik sinyaller kullanırlar. Örneğin, çim biçme makinesiyle kesilen çimenler hasar gördüğünde, çevredeki bitkiler tarafından tespit edilebilecek protein parçaları salarlar. Yani, bir bitki zarar gördüğünde, yakınlarda bir tehlike olduğu diğerlerine bildirecektir. Bu da çoğu durumda bir bağışıklık tepkisini veya diğer savunmaları tetikleyecektir.

Birçok bitki, polen elde etmek için kendilerine gelen böcekleri karmaşık hileler ve renklerle çekiyor

Bitkilerin dünyasında aile içi iletişim de ön planda. Kardeşler birbirlerini tanır ve korur. Su, besin ve güneş ışığını birbirleriyle paylaşır. Bitkilerin kardeşlerini tanımasının altında yatan mekanizmanın köklerden salgılanan kimyasal sinyallerdir.

2. Bitkiler hareket edebilir

Bitkiler, tohumlarının filizlendiği yerde kalmaya mahkum, oldukları yerde donmuş gibi görünebilir. Ancak aslında bitkiler hayatta kalma şanslarını artırmak için yapraklarını, köklerini ve gövdelerini sürekli olarak ayarlarlar. Örneğin, bitkinin hormonların aracılık ettiği bir süreçte ışığa doğru büyümesini sağlamak için gövdelerin gölgeli tarafları her zaman daha uzun büyür. Kökler ise tam tersi bir etki göstererek ışıktan uzaklaşmalarına neden olur.

Bitkilerin ışığa doğru hareket etme veya uzaklaşma yeteneğine fototropizm denir Bitki hareketlerinin artık yalnızca ışıkla değil aynı zamanda su, besinler ve hayvanların otlatılması ve diğer bitkilerin rekabetiyle de yönlendirildiği bilinmektedir.

Kaynaklar ve İleri Okumalar:

10 Pieces of Evidence That Plants Are Smarter Than You Think; Kaynak site: Gizmodo. Yayınlanma tarihi: Bağlantı: 10 Pieces of Evidence That Plants Are Smarter Than You Think/
Plants Really Do Respond to The Way We Touch Them, Scientists Reveal; Yaınlanma tarihi: 31 Mayıs 2016. Kaynak site: Science Alert. Bağlantı: Plants Really Do Respond to The Way We Touch Them, Scientists Reveal
Taiz L, Alkon D, Draguhn A, Murphy A, Blatt M, Hawes C, Thiel G, Robinson DG. Plants Neither Possess nor Require Consciousness. Trends Plant Sci. 2019 Aug;24(8):677-687. doi: 10.1016/j.tplants.2019.05.008. Epub 2019 Jul 3. PMID: 31279732.
Stressed plants emit airborne sounds that can be detected from over a meter away ; Bağlantı: Stressed plants emit airborne sounds that can | EurekAlert! ; doi: 10.1016/j.cell.2023.03.009

Size Bir Mesajımız Var

YolveMacera ekibi olarak yaklaşık 25 yıldır yollardayız. Gezmenin, kişinin hoşgörüsünü, yaratıcı yanını ve duyarlılığını artıran bir okul olduğunu ve bu okulun yaşı olmadığını; paylaşmanın da gezmek gibi bir tutku olduğunu biliyoruz. Bu nedenle hem etkinlikler düzenliyor, tutkumuzu paylaşmayı amaçlıyor hem de sizlere kaliteli içerikler üretmeye çalışıyoruz. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca siz de bizimle yeni maceralara, mecralara, dostluklara ve paylaşımlara merhaba demek isterseniz bu bağlantıdan topluluğumuza dahil olabilirsiniz.

YolveMacera

Etiketler