Günümüzde maceraya susamış dağcılar, dünyanın en yüksek zirvelerini fethetmenin getirdiği tehlikeleri kucaklıyor. Ancak yüksek irtifaya alışkın olan bu kişiler bile, onları bekleyen tehlikeden muaf değil. Bahsettiğimiz bu tehlike akut dağ hastalığı adı ile de bilinen yüksek irtifa hastalığı.
Yakın zamanda yüksek irtifalı bir yere yolculuk planlıyorsanız ancak karşılaşma ihtimaliniz olan riskler hakkında bilginiz yoksa okumaya devam ediniz.
Yüksek İrtifa Hastalığı Nedir?
Akut dağ hastalığı ya da yaygın bilinen adı ile yüksek irtifa hastalığı genellikle 2500 metre üzerindeki yüksek rakımlarda bulunan dağcıları, yürüyüşçüleri, kayakçıları veya gezginleri etkileyebilen bir hastalıktır. İrtifa arttıkça risk de hızla artar. 3.000 metre üzerine, seyahat edenlerin %75’inde belirli semptomların geliştiği bilinmektedir.
Bu semptomların çoğunluğu hafif olsa da, bazı durumlarda yüksek irtifa hastalığı ölümcüldür. Bu nedenle konu hakkında bilgi sahibi olmak, bir dağa çıksın ya da çıkmasın, yolda olmayı seven tüm gezginler için gereklidir.
Yükseklik hastalığının belirtileri genellikle hafiftir ve baş ağrısı, baş dönmesi, mide bulantısı, yorgunluk ve uykusuzluk en sık rastlanan belirtiler arasındadır. Yükselmeye ara verilmesi ve daha alçak noktalara inilmesi neticesinde bu belirtiler ortadan kaybolacaktır. Ancak dikkate alınmaması durumunda akciğer ya da beyin ödemi gibi yaşamı tehdit eden hastalıklara neden olması da olasıdır.
Yüksek İrtifa Hastalığı Neden Kaynaklanır?
Doğayı seven insanlardan sık duyduğumuz söylemlerden biri “Falanca yaylaya veya dağa çıktım. O kadar çok oksijen vardı ki nefes alamadım. E, bünye kirli havaya alışkın tabi!” biçimindedir. Ancak ne yazık ki dağ havası etrafında dönen bu söylemde, konu hakkında bilgi sahibi olmadan yorum yapma hevesimize bir başka örnektir.
İrtifa hastalığı semptomları, vücudun daha yüksek rakımlara alışamamasından, beyin çevresindeki artan basınçtan kaynaklanmaktadır. İnsanlar daha düşük hava basıncına ve dolayısıyla daha düşük oksijen içeriğine sahip bir ortama girdiklerinde, bunu telafi etmek için solunum hızları artar. Bu, kandaki oksijen miktarının artmasına ve CO₂ seviyelerinin azalmasına neden olur ve bu da kanımızın pH’ını yükseltir.
Sonuç olarak böbrekler, bikarbonat adı verilen bir kimyasalın kandan idrara geçmesini sağlayarak bu durumu telafi eder. Bu süreç insanların daha fazla idrara çıkmasını sağlar. Ayrıca kanın asit ve alkali içeriğinin daha normal bir seviyeye düzeltilmesine yardımcı olur. Yani kendi haline bıraktığımız zaman vücudumuz zaman içinde yükseklik ile baş etmeyi başaracaktır. Ancak sorun bir çok kişinin, vücudun bunu yapmasına zaman vermemesinden gelişir.
Yüksek rakımlara çıkıldıkça vücutta meydana gelen değişikliklere uyum sağlama süreci yaşanır. Aklimatizasyon yüksek irtifaya uyum sağlama sürecine verilen isimdir. Bu adımı atlayıp doğrudan yüksek irtifalara seyahat eden kişilerin irtifa hastalığı belirtileri geliştirme olasılığı dört kata kadar daha fazladır.
Yüksek irtifa hastalığını önlemenin en basit yolu ise yavaşça yükselmektir. Bu strateji, vücuda hava basıncı ve oksijen içeriğindeki değişikliklere karşı doğal fizyolojik tepkilerini tamamlaması için zaman verir. Örneğin yükseklere tırmanmadan önce 1.600 metre yükseklikteki orta yükseklikte bir yerde yalnızca bir gece geçirmenin, semptomların gelişme olasılığını önemli ölçüde azalttığı gösterilmiştir.
Yüksek İrtifa Hastalığını Önlemek İçin Her Duyduğunuz Söze İnanmayınız
Yükseklik hastalığının gelişmesini önlemek ve semptomlarını tedavi etmek için 40 yılı aşkın süredir asetazolamid adı verilen bir ilaç kullanılmaktadır. Aslında bu ilaç idrar söktürücü olarak ve göz içi basıncın artmasına neden olan bir durum olan glokomun tedavisinde de kullanılmaktadır.
Yüksek bir rakıma çıkmadan iki gün önce başlanırsa, bu ilaç alışma sürecini hızlandırarak akut hastalık semptomlarını önleyebilir. Bununla birlikte yavaş yükselme önerisini boşa çıkarmaz ve her ilaçta olduğu gibi doktor kontrolü olmadan bilinçsiz kullanılması zararlıdır. Ayrıca ek olarak, yüksek rakımlarda alkolden kaçınmak önemlidir. Çünkü alkol vücudun iklime alışma yeteneğini bozar.
Yüksek irtifa turizmi giderek daha popüler hale geldikçe, çok sayıda ticari ürün ve çözüm ortaya çıktı. Birçoğu etkili değildir veya reklamı yapıldığı gibi çalıştıklarını gösteren hiçbir kanıt sunmamaktadır. Takviyelerin ve antioksidanların irtifa hastalığı semptomlarını önlemede veya tedavi etmede kanıtlanmış bir faydası yoktur.
Artan idrara çıkma, kuru hava ve artan fiziksel efordan kaynaklanan sıvı kayıpları nedeniyle yüksek irtifalarda susuz kalmamak çok önemlidir. Ancak aşırı miktarda su tüketmenin irtifa hastalığını önleyebileceğine veya tedavi edebileceğine dair de çok az kanıt vardır .
Sonuç Olarak
Dağlarda tüm ziyaretçiler için bir şeyler vardır ve gerçekten de hayat değiştiren deneyimleri insanlara sunabilir. Yüksek irtifalarda seyahat etmenin sağlık riskleri olsa da, temel önlemler alınarak ve yavaş yavaş yükselmeye zaman ayırarak dağların tadını sağlıklı bir biçimde çıkarmamız da mümkündür.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Food and Agriculture Organization of the United Nations and World Tourism Organization (2023), Understanding and Quantifying Mountain Tourism, FAO/UNWTO, Rome/Madrid, DOI: https://doi.org/10.18111/9789284424023
- Berendsen RR, Bärtsch P, Basnyat B, Berger MM, Hackett P, Luks AM, Richalet JP, Zafren K, Kayser B; STAK Plenary Group. Strengthening Altitude Knowledge: A Delphi Study to Define Minimum Knowledge of Altitude Illness for Laypersons Traveling to High Altitude. High Alt Med Biol. 2022 Dec;23(4):330-337. doi: 10.1089/ham.2022.0083. Epub 2022 Oct 6. PMID: 36201281.
- Altitude sickness is typically mild but can sometimes turn very serious − a high-altitude medicine physician explains how to safely prepare. Yayınlanma tarihi: 1 Mart 2024. Kaynak site: Conversation. Bağlantı: Altitude sickness is typically mild but can sometimes turn very serious − a high-altitude medicine physician explains how to safely prepare
- Baillie JK, Thompson AA, Irving JB, Bates MG, Sutherland AI, Macnee W, Maxwell SR, Webb DJ. Oral antioxidant supplementation does not prevent acute mountain sickness: double blind, randomized placebo-controlled trial. QJM. 2009 May;102(5):341-8. doi: 10.1093/qjmed/hcp026. Epub 2009 Mar 9. PMID: 19273551.
Size Bir Mesajımız Var
YolveMacera ekibi olarak yaklaşık 25 yıldır yollardayız. Gezmenin, kişinin hoşgörüsünü, yaratıcı yanını ve duyarlılığını artıran bir okul olduğunu ve bu okulun yaşı olmadığını; paylaşmanın da gezmek gibi bir tutku olduğunu biliyoruz. Bu nedenle hem etkinlikler düzenliyor, tutkumuzu paylaşmayı amaçlıyor hem de sizlere kaliteli içerikler üretmeye çalışıyoruz. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca siz de bizimle yeni maceralara, mecralara, dostluklara ve paylaşımlara merhaba demek isterseniz bu bağlantıdan topluluğumuza dahil olabilirsiniz.
YolveMacera
