Sovyetler Birliği’nde 1940’ların sonlarından 1991’e kadar kapalı şehirler vardı. Bunlardan bir tanesi de bu yazıda tanıyacağımız Zheleznogorsk idi.
Zheleznogorsk, 1950 yılında Moskova’nın 3540 km doğusunda, nükleer silah yapma amacıyla kurulmuş bir şehirdi. Reaktör, kırk yedi yıl boyunca resmi olarak var olmayan bir şehirde plütonyum üretti. Şehrin 90.000 sakininin neredeyse hepsinin tek ortak noktası bu reaktör idi.
Var olduğu sürenin çoğunda, kendine ait bir ismi bile yoktu ve sadece posta kutularının numarasıyla adlandırılıyordu: “Krasnoyarsk-26”. Bu şehrin varlığı, ancak yıl 1992 olduğunda resmi olarak onaylandı. Güünümüzde Zheleznogorsk hâlâ kapalıdır. Herhangi bir ziyaretçi, ziyaret edeceği ev sahibi güvenlik güçlerine ve Atom Enerjisi Bakanlığı’na talebini belirten bir dilekçe verdiği takdirde şehre girebilmektedir.
Her ne kadar Zheleznogorsk’un temel faaliyet alanı olan plütonyum üretimi sonlandırılmış olsa da, Rusya’nın uydularının dörtte üçü bu şehirde üretilmektedir. İsrail, Endonezya, Ukrayna ve Kazakistan, uyduları da Zheleznogorsk’ta yaptırmaktadır. Yani Zheleznogorsk, komünist bir şehirden kapitalist bir kapalı şehir konumuna dönüşmüştür. Peki ya diğerleri?
Kapalı Şehirler Nedir?
Kapalı şehirler ilk olarak 1940’larda Sovyetler Birliği’nde inşa edildi. Stalin bir nükleer silah programı başlatmaya karar vermişti ve bunu düşmanlarının meraklı gözlerinden saklaması gerekiyordu. Akla gelen fikir, nükleer ve askeri endüstrileri ülkenin en ücra köşelerinde inşa etmek olacaktı.
1993’lere gelindiğinde ZATO olarak adlandırılan bu kapalı şehirlerde binlerce insan yaşıyordu. Ancak Sovyet nüfus sayımlarına baktığınızda bu insanlar resmi olarak mevcut değildi. Kapalı şehirlerin sakinlerinin şehir dışına çıktıklarında da ikamet ettikleri yer hakkında bilgi vermeleri kesinlikle yasaktı. Herkes bu kurallara uymak zorundaydı. Zira uymamak idari soruşturma anlamı taşıyordu.
Kapalı şehirler haritalarda işaretlenmiyordu ve bir gezgini gizli yerleşim yerlerine yönlendirebilecek yol işaretleri yoktu. Şehirler ayrıca tren ve otobüs güzergahlarının dışında yer alıyordu. Kapalı şehirler yalnızca bir isim ve numaradan oluşan bir posta koduyla biliniyordu.
Tüm bu şartlar çok ağır gibi gelse de insanlar kapalı şehirlerde yaşamaktan çok da şikayetçi değildi. Kapalı şehirler bir zamanlar SSCB içindeki en zengin ve prestijli yerleşim yerleriydi. Bu şehirlerde dolgun maaşlı işler teklif ediliyordu ve bu teklifler başarılı teknisyenler ile bilim insanlarını kendilerine çekiyordu.
Sovyet döneminde kapalı şehirlerde yaşayanlar, ülkenin diğer bölgelerindeki kemer sıkma politikalarından muaf tutuluyordu. Ülkenin geri kalanının en temel gıda maddelerini bulmakta zorlandığı bir dönemde, kapalı şehir sakinleri lüks tüketim malzemelerinin tadını çıkarıyorlardı.
Bugün bile kapalı şehirlerde yaşayanların çoğu, ZATO bölgesinde yaşadıkları için kendilerini şanslı görüyor. Çevrelerini çevreleyen dikenli tellerden ya da yakınlarının onları ziyaret etmek için alması gereken izinlerden hiç rahatsız olmuyorlar.
Kapalı Şehirlerde Yaşamak Bazı Riskler Barındırır
Şu anda Rusya’da yaklaşık 40 kapalı şehir olduğu ve bu şehirlerde yaklaşık 1,5 milyon insanın yaşadığı tahmin ediliyor. Rusya topraklarında yaklaşık 15 kapalı şehrin daha olduğu düşünülüyor. Ancak bunların nerede olduğu ve isimleri Rus hükümeti tarafından açıklanmadığı için bilinmiyor.
Tarihin kayıtlara geçen en ciddi üçüncü nükleer kazası, 1957 yılında Rusya’nın Ural Dağları’ndaki kapalı Ozyorsk kentindeki Mayak tesisinde meydana geldi. Kyshtym felaketi, Doğu Ural Radyoaktif İzi olarak bilinen 20.000 kilometrekarelik bir alanı kirletti ve santralin yakınındaki binlerce kişi tahliye edildi. Ancak Sovyet hükümeti kazayı 1989 yılına kadar kamuoyuna açıklamadı.
Bir başka kapalı şehir olan Mayak şu anda kullanılmış radyoaktif yakıtın yeniden işlendiği bir tesis olarak hizmet veriyor. Ve kapalı şehirlerde sadece nükleer kazalar yaşanmıyor. 1979 yılında, kapalı Sverdlovsk şehrindeki bir biyolojik silah tesisinden sızan şarbon sporları en az 68 kişinin ölümüne yol açtı; bunların çoğu yakındaki bir seramik fabrikasında çalışan sivillerdi.
Yazının devamında, “Dünyadaki en iç karartıcı şehir” olarak da isimlendirilen Kuzey Sibirya’daki Norilsk hakkında bilgi edinelim. Norilsk Neden Depresif İnsanlar Kenti Olarak Biliniyor?
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Russia’s closed cities hold the secrets to global nuclear disasters you’ve never heard of. Yayınlanma tarihi: 24 Ağustos 2019. Kaynak site: ABC Net. Bağlantı: Russia’s closed cities hold the secrets to global nuclear disasters you’ve never heard of
- Things You Should Know about Russia’s Closed Cities; Bağlantı: https://theculturetrip.com/
- Unruly Places: Lost Spaces, Secret Cities, and Other Inscrutable Geographies; ISBN: 054410157X
- Inside Russia’s Closed Cities, The Soviet-Era Communities Built To Hide Their Nuclear Program. Yayınlanma tarihi: 11 Aralık 2017. Kaynak site: All Thats İnteresting. Bağlantı :Inside Russia’s Closed Cities, The Soviet-Era Communities Built To Hide Their Nuclear Program
Size Bir Mesajımız Var
YolveMacera ekibi olarak yaklaşık 25 yıldır yollardayız. Gezmenin, kişinin hoşgörüsünü, yaratıcı yanını ve duyarlılığını artıran bir okul olduğunu ve bu okulun yaşı olmadığını; paylaşmanın da gezmek gibi bir tutku olduğunu biliyoruz. Bu nedenle hem etkinlikler düzenliyor, tutkumuzu paylaşmayı amaçlıyor hem de sizlere kaliteli içerikler üretmeye çalışıyoruz. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca siz de bizimle yeni maceralara, mecralara, dostluklara ve paylaşımlara merhaba demek isterseniz sosyal medya hesaplarımızdan bizi takipte kalınız.
YolveMacera
