Chichen Itza: Muhteşem Bir Mimarinin Ardındaki Gizemler

Mayaların gizemli harabe şehri Chichen Itza (Itzaların kuyusunun başında anlamına gelir), 16. yüzyılın sonlarında Yucatan’ın tarihini yazan Piskopos Diego de Landa burayı keşfedip anlattığından beri arkeologları, kaşifleri ve tarihçileri büyülemiş ve büyük me­rak uyandırmıştır. Bugün Chichén Itzá, tüm Mezoamerika’daki en yoğun çalışılan arkeolojik alanlardan biridir

Tarihi yaklaşık 1.500 yıl öncesine dayanan ve Meksika’nın Yucatán Yarımadası’nın kuzey kesiminde yer alan bu antik anıt, bir zamanlar burada yaşamış olan yüzlerce ve binlerce Maya insanının yaşamına büyüleyici bir bakış sunmakta ve geçmişin uygarlıkları hakkında zengin hikayeler anlatmaktadır.

Chichen Itza, görkemli yapılarıyla yıllardır dünyanın her yerinden birçok ziyaretçiyi kendine çekerken, Maya ve Toltek uygarlıklarıyla ilgili de çok önemli ipuçları sunar. Bu nedenle de yaklaşık 10 kilometrekarelik bu antik kent 1988 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne girmiştir.

Chichen Itza Neden Önemlidir?

Arkeologlar burada hem Maya, hem de Toltek kültürünün müşterek bir şekilde yaşadığı düşüncesindedirler. Araştırmacılara göre burada yaşayan ilk insanlar MS 600-900 arası Maya ırkına aittiler. Devamında yerel halk şehri 10. yüzyılda terk etmiştir. Fakat sonradan Toltek’ler gelip buraya yerleşmişlerdir.

Mayalar şehri iki kuyu arasında kurmuşlardır. Bu kuyulardan biri dünyevi, diğeri ise kutsaldır. Bu kuyular ve su yolları, sosyal hayatın kan damarlarıdır. Chichen Itza diğer birçok Maya şehri gibi ticari bir merkezden çok spiritüel, dini bir merkezdi. Civardaki çiftliklerin halkı belli zamanlarda Chichen Itza’daki büyük meydanda toplanır ve burada dinsel törenler yapılırdı.

Bu meydanın altındaki kutsal kuyunun bulunduğu bölgede çok miktarda insan kurban edilmiş; burada insan iskeletleri, ayin sırasında kullanılan eşyalar ve kemik parçaları ortaya çıkmıştır. Şehrin kalbinde eşsiz tarihlere sahip birkaç tapınak ve anıt vardır.

Chichen Itza’nın Gözdesi El Castillo (Kukulcan) Tapınağıdır

Bazen Kukulcan Tapınağı olarak da adlandırılan El Castillo bunların en tanınmışıdır. Başlangıçta tanrı Kukulkan’a adanmış bir tapınak olarak inşa edilen bu devasa basamaklı piramit, şimdi o dönemin mimari hünerinin bir kanıtı olarak durmaktadır.

Piramidin dört cephesinin her birinde 91 basamak yer alır. Böylece 4×91’le bulunan 364 sayısına en tepedeki düzlük de +1 olarak eklendiğinde yıldaki günlerin sayısı olan 365 sayısı ortaya çıkar. Aynca, piramidi yönlendirme ve inşa etme tercihleri sayesinde, ilkbahar ve sonbaharda ekinokslarının gerçekleştiği anlarda, güneş ışınları, piramidin çıkıntıları sayesinde, merdiven basamaklarının dibinde bulunan iki yılan başı yontusunun “S’ler çizen bir gövde uzantısı” oluşacak şekilde bir gölge oluşturmasını sağlar.

Bu yılan, piramidin tepesindeki bir tüylü yılan oymasından anlaşılabileceği gibi, Kukulkan adıyla bilinen ilah tüylü yılandır. Yılanın vücudunun gökcisimlerinin yörüngelerinin şeklini alabilmesi, yani S’ler çizebilmesi özelliğinden ötürü Mayalarda göksel bir sembol olarak seçilmiş olduğu düşünülür.

Mayalar tarihte bilimdeki ileri görüşlülükleri ve buluşları ile ünlüdür. El Castillo da hem bir mabet, hem de Mayaların çok ileri oldukları astronomiye hizmet eden bir gözlemeviydi. Yapısı, Mayaların kullandıkları Güneş takviminin özeliklerini sergiler. İnşaatında esas alınan matematiksel veriler o takvimde geçerli olan rakamlardır.

Araştırmalara göre yapının inşaatı sırasında binanın belirli yerlerine konan işaretlere bakılarak senenin hangi ayının hangi günü olduğu kolaylıkla anlaşılabiliyordu. Ayrıca mevsim dönenceleriyle güneşin hareketini iyice ölçerek tam olarak tespit edildiğinden, senenin başı ve bitişi de tam olarak biliniyordu.

1841’de John L. Stephens tarafından bulunmuş olan El Castillo piramidinin yüzde 60’ı seneler boyunca iklim, orman ve su tarafından erozyona uğramış olduğundan aslına uygun olarak restore edilmiştir. Yine de bugün batı ve güney cepheleri o yıpranmanın izlerini az da olsa taşır. 2008 yılından itibaren bu tapınağa tırmanılması yasaklanmıştır.

El Caracol Gözlemevi

Bu tarihi sitede diğer önemli bir kalıntı da El Caracol olarak isimlendirilen gözlemevidir. Bu bina o dönemde son derece ileri astronomi bilgilerine sahip olan Mayalar tarafından özel hesaplar ve denklemler göz önüne alınarak inşa edilmişti. Yapının en önemli özelliği son derece hassas ölçülere sahip olmasıdır. Bu hassasiyet sayesinde tam istenen tarihte belli bir yıldız gözlenebiliyordu. Yapının inşasının üzerinden geçen onca seneye rağmen bu astronomik gözlemler bugün bile burada yapılabilmektedir.

Chichen Itza’da Görülmesi Gereken Çok Sayıda Kalıntı Vardır

Chichen Itza çevresinde görülecek daha birçok önemli kalıntı vardır. Tzompantli veya kafatası duvarı, kafatası motifleriyle süslenmiş büyük T şeklinde bir yapıdır. Bu duvardaki kafatasları muhtemelen düşmanlarına ve kurbanlarına aittir.

Bir diğer görülmesi gereken yer ise Chichen Itza’daki Kutsal Cenote adı verilen yerdir. Mayalar’ın inanışlarında kutsal birer bölge olan cenote adı verilen obruklara özellikle Meksika’nın Yucatan Yarımadası’nda sıkça rastlanır.

Chichen Itza’da iki tane obruk vardır. Xtoloc Cenote, bir su kaynağı olabilecek daha küçüktür. Ancak büyük olan Sacred Cenote yağmur tanrısı Chaac’a adak yeri olarak kullanılmıştır. Burası Mayalar için bir hac yeriydi ve 1530’larda İspanyolların gelişine kadar öyle kaldı. Göz atmak isterseniz: Maya Uygarlığı Neden Çöktü? Yoksa Hiç Çökmedi mi?

Chichen Itza’yı Ziyaret Edenlere Bir Kaç Hatırlatma

Chichen Itza bir ormanın ortasında olmasına rağmen, bulunabilecek çok az gölge vardır. Bu nedenle dolaşmanın oldukça uzun zaman aldığı bu arkeolojik alanı ziyaret ederken sıcağa karşı önlem almanız önemlidir.

Sıcakla ve kalabalıkla mücadele ederken, Chichen Itza’nın neler sunduğunu tek bir ziyarette görmek neredeyse imkansızdır. Bölgede bir kaç hatıra fotoğrafı çektirmeyi planlarsanız da aşağıdakine benzer bir kare ile karşılaşmanız da olasıdır.

Kaynaklar ve ileri okumalar:

• Chichen Itza: What You Should Know Before Visiting. Yayınlanma tarihi: 25 Nisan 2023; Bağlantı: https://www.thecollector.com/chichen-itza-visit/?
• Barquera R, Del Castillo-Chávez O, Nägele K, Pérez-Ramallo P, Hernández-Zaragoza DI, Szolek A, Rohrlach AB, Librado P, Childebayeva A, Bianco RA, Penman BS, Acuña-Alonzo V, Lucas M, Lara-Riegos JC, Moo-Mezeta ME, Torres-Romero JC, Roberts P, Kohlbacher O, Warinner C, Krause J. Ancient genomes reveal insights into ritual life at Chichén Itzá. Nature. 2024 Jun;630(8018):912-919. doi: 10.1038/s41586-024-07509-7. Epub 2024 Jun 12. PMID: 38867041; PMCID: PMC11208145.

YolveMacera