Kapadokya’nın çöküntülerle dolu yüzeyinin altında, yüzyıllar boyunca gizli kalmış bir başka doğa ve insan harikası bulunuyor: Burası, aylar boyunca 20.000 kişiyi barındırabilecek kadar büyük, yerin altında inşa edilmiş Derinkuyu yeraltı şehridir.
Bugün Derinkuyu olarak bilinen, antik adıyla Elengubu kenti, yeryüzünün 85 metreden daha derinine uzanır ve 18 katmanlı bir tünel sisteminden oluşur. Şu ana kadar keşfedilmiş en büyük yer altı şehri olan Derinkuyu, binlerce yıl boyunca neredeyse kesintisiz kullanılmıştır.
Zaman içinde Friglerden Perslere, oradan da Bizans dönemindeki Hristiyanlara kadar farklı toplulukların kontrolüne geçmiştir. Şehir, nihayet 1920’lerde bölgedeki Kapadokyalı Rumların topluca Yunanistan’a kaçmasıyla terk edilmiştir.
Bu mağara benzeri odalar yüzlerce kilometre boyunca uzanırken, Kapadokya’da şimdiye dek keşfedilen 200’ü aşkın küçük ve bağımsız yer altı yerleşiminin de bu tünel ağına bağlı olabileceği düşünülüyor. Bu da, tüm bölgeyi saran devasa ve birbirine geçişli bir yer altı şehri sisteminin varlığına işaret ediyor.
Derinkuyu Şehri Nasıl Keşfedildi?
Derinkuyu’nun yeniden keşfi, 1963 yılında yaşanan sıradışı bir olayla başladı. Kapadokyalı bir adam, evinin bodrumunda tadilat yaparken tavuklarının birer birer ortadan kaybolduğunu fark etti. Sonunda, duvarlardan birinde açılan dar bir çatlağın içine girdiklerini fark etti. Merakına yenik düşüp alanı biraz genişlettiğinde, karşısına karanlık bir geçit çıktı. Bu, Derinkuyu yer altı şehrine açılan ve daha sonra bölgede tespit edilen 600’den fazla ev içi girişin ilkiydi.
Kazılar hemen başlatıldı. Kısa sürede, yer altında dolambaçlı bir geçitler ağı, yaşam alanları, kuru gıda depoları, ahırlar, okullar, şarap imalathaneleri ve hatta bir şapel ortaya çıkarıldı. Bu mağara şehir, adeta yerin altına gizlenmiş tam teşekküllü bir uygarlığın izlerini taşıyordu. 1985 yılında ise bölge, UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne alındı.
Derinkuyu Yeraltı Şehri Neden Yapıldı?
Derinkuyu’nun tam olarak ne zaman inşa edildiği hâlâ tartışmalı bir konu. Ancak bilinen en eski yazılı referans, yaklaşık MÖ 370 yılında Atinalı tarihçi Ksenophon’un kaleme aldığı Anabasis adlı eserde yer alır. Ksenophon, Kapadokya bölgesinde ya da yakınlarında yaşayan Anadolu halklarının, kayalıklara oyulmuş mağara evler yerine yer altına kazdıkları yapılarda yaşadıklarını yazar. Bu detay, Derinkuyu’nun varlığına dair bilinen ilk yazılı ipucu olarak kabul edilir.
Ancak Derinkuyu’nun kim tarafından inşa edildiği hâlâ tam olarak bilinmiyor. Bu devasa yer altı tünel ağının temelleri çoğunlukla Hititlere atfedilir. Hititler MÖ 1200 civarında Frig saldırılarına uğradıklarında, kayalara oyulmuş ilk birkaç katmanı kazmış olabilirler. Bu görüşü destekleyen önemli bir bulgu ise, Derinkuyu’nun içinde keşfedilen Hititlere ait çeşitli arkeolojik eserlerdir.
Ancak yer altı şehrinin büyük bölümünün Frigler tarafından inşa edildiği düşünülür. Demir Çağı’nın yetkin mimarları olan Frigler, karmaşık yer altı yapıları inşa edebilecek teknik bilgiye ve beceriye sahipti.
Persler ve Selçuklular gibi birçok farklı uygarlık zaman içinde bölgeye hâkim oldu ve Derinkuyu’yu kendi ihtiyaçlarına göre genişletti. Ancak yer altı şehri en kalabalık dönemini Bizans döneminde yaşadı; bu dönemde yaklaşık 20.000 kişi Derinkuyu’nun altında yaşıyordu.
Bu Yeraltı Şehrinde Yaşam Nasıldı?
Şehrin her katmanı, belirli işlevlere hizmet edecek şekilde özenle planlanmıştı. Hayvanlar, oluşan kötü kokuların ve zehirli gazların alt katlara yayılmasını önlemek amacıyla yüzeye en yakın ahırlarda tutuluyordu. Aynı zamanda bu hayvan barınakları, soğuk mevsimlerde doğal bir ısı yalıtımı katmanı görevi de görüyordu.
Daha iç kısımlarda ise yaşam alanları, kilerler, okullar ve toplanma odaları yer alıyordu. İkinci katta, karakteristik tonozlu tavanıyla tanınan geleneksel bir Bizans misyoner okulu bulunur; yanında da ders çalışma odaları yer alır. Bu özel amaçlara ayrılmış odalar, Derinkuyu’nun sakinlerinin yer altında aylar boyunca yaşamaya hazırlandığını açıkça göstermektedir.
Ancak en etkileyici unsur, tüm şehre temiz hava ve içme suyu sağlayan karmaşık havalandırma sistemi ile korunaklı kuyu yapısıdır. Derinkuyu’nun ilk inşa aşamasında, bu iki hayati unsurun merkezde yer aldığı düşünülmektedir. Şehrin dört bir yanına dağıtılmış 50’den fazla havalandırma bacası, odalar ve koridorlar arasında doğal hava akışını sağlayacak şekilde tasarlanmıştır.
Sonuç Olarak:
Derinkuyu’nun inşası gerçekten etkileyicidir; ancak Kapadokya’daki tek yer altı şehri değildir. Yaklaşık 445 km²’lik alanıyla yalnızca en büyüğüdür. Anadolu Platosu’nun altında, sayısı 200’ü aşan yer altı yerleşimi tespit edilmiştir. Bu şehirlerin 40’tan fazlası, yerin üç ya da daha fazla katman derinliğine uzanır. Birçoğu, titizlikle kazılmış tüneller aracılığıyla Derinkuyu’ya bağlanır.
Derinkuyu Yeraltı Şehri, Türkiye’nin barındırdığı zengin kültürel ve mimari geçmişin etkileyici bir örneği olarak ziyaretçilerini ağırlıyor. Eğer henüz görmediyseniz, geniş bir zaman ayırıp en kısa sürede keşfetmenizi kesinlikle öneririz.
Bir başka yeraltı yerleşim şehri hakkında bilgi edinmek isterseniz: Coober Pedy: İnsanların Yeraltında Yaşadığı Bir Avustralya Kasabası
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Derinkuyu: Mysterious underground city in Turkey found in man’s basement; Yayınlanma tarihi:16 mart 2022; Bağlantı: https://bigthink.com/
- Home to 20,000, But Who Built it? The Underground City of Derinkuyu. Yayınlanma tarihi: 27 Mayıs 2022. Bağlantı: Home to 20,000, But Who Built it? The Underground City of Derinkuyu
YolveMacera
