1883’ten 1977’ye kadar 80 yılı aşkın bir süre boyunca faaliyet gösteren Şark Ekspresi, dünyanın en iyi bilen tren hatlarından biridir. Bu tren rotası lüks ile eş anlamlıdır.
İlk uzun mesafe yolcu trenlerinden biri olan bu efsane tren bir zamanlar, Paris’i İstanbul’a bağladı. Asya’ya açılan bir kapı olarak da düşünüldüğü için adına Şark Ekspresi denildi. Tren rotası yıllar içinde bir miktar değişse de Belle Viyana, Budapeşte, Bükreş ve Belgrad gibi büyük Avrupa şehirlerinden geçiyordu. Yeterince şanslı bir yolcu bu sayede Paris’ten İstanbul’a kadar son derece lüks bir şekilde seyahat edebiliyordu.
Şark Ekspresi Fikri Nasıl Ortaya çıktı?
Ulaşımın tarihini etkileyen şark ekspresi fikri Belçikalı mühendis Georges Nagelmackers tarafından ortaya atılmıştı. Kendisi yataklı vagonlardan bir Amerika gezisi sırasında haberdar olmuş ve daha sonra bu fikri Avrupa’ya taşımak istemişti. Bir bankacının oğlu olan Nagelmackers, planlarını gerçeğe dönüştürecek araçlara ve iradeye sahipti.
O dönemlerde uzun tren yolculukları, konforsuz ve havasız vagonlar yolcuları huzursuz etmekteydi. Üstelik lokomotiflerde kullanılan yakıtların çıkardığı duman ve trenin ilerlerken havaya kaldırdığı yolların tozu, vagonların içerisine sızmaktaydı. Lokomotiflerin yavaşlığı, ekipmanların yetersizliği, güvenlik açıklarının varlığı, aydınlatmanın yokluğu, yolculukları zorlaştıran diğer sorunlardı. En önemli sorun ise, yolcuların oturmaktan dolayı ayaklarına kramp girmesine sebebiyet veren konforsuz vagonlardı.
Tüm bunlara bir çözüm olarak Nagelmackers, yatak ve yemek hizmeti veren, ihtiyaçları lüks şekilde karşılayabilen bir tren inşasına başlayacaktı. Sonuçta 1883’te, Fransa-Prusya savaşı, mali zorluklar ve çeşitli ulusal şirketlerle yapılan müzakereler de dahil olmak üzere ilk sorunların ardından, Compagnie Internationale des Wagons-Lits adını verdiği şirketinin tasarımı trenler, muhteşem dekorasyonu ve birinci sınıf hizmetiyle kısa sürede lüks seyahatin zirvesi olarak ün kazanacaktı.
Şark Ekspresi Kısa Sürede Konforlu Seyahatin Simgesi Haline Gelecekti
Ülkeler arasındaki son siyasi ve diplomatik problemler de çözüldükten sonra Paris’ten İstanbul’a (ya da o zamanki adıyla Konstantinopolis’e ) ilk tren 1883’te kalktı. Orient Ekspress (Şark Ekspresi) adı verilen tren, yemek ve yük vagonları, hususi kabinler, birçok konfor içermekteydi.
İç mekanlar kaliteli kilimler, kadife perdeler, maun paneller ve süslü mobilyalarla dekore edilmişti. Restoran, gezginlere birinci sınıf yemekler sunarken, uyku alanları da eşsiz konfora sahipti. Sahip olduğu imkânlarla raylar üzerinde giden bir oteli andırmaktaydı.
Paris’ten Osmanlı başkenti İstanbul’a 3186 kilometrelik bu yolculuk dönemin birçok gazetesinde “masalsı bir yolculuk” olarak anlatılmaktaydı. Paris’ten İstanbul’a 80 saatlik yolculuk rüya gibi bir deneyimin fiyatı 1880’lerde ortalama bir Fransız’ın yıllık gelirinin dörtte biri kadardı.
İlk sefer Paris’ten Bulgaristan’ın Varna kentine giderek gerçekleştirdi. Sonrasında Buharlı gemiler, yolcuları İstanbul’a getiriyordu. 4 Ekim 1883’te gerçekleşen bu ilk yolculuğu daha çok yolculuğu haber yapan gazeteciler deneyimlemişti. Ancak 1889’a gelindiğinde yolculuğun tamamı trenle yapılıyordu.
Şark Ekspresi Avrupa ile Asya’yı birbirine bağlayan trendi
Nagelmackers, yolcularını yalnızca seyahat esnasında değil; vardıkları yerlerde de rahat ettirmek istiyordu. Bu bağlamda yolcuların varacakları yerlerde daha iyi mekânlarda konaklamaları maksadıyla Compagnie Internationale des Grands Hôtels adıyla dünyanın ilk uluslararası otel zinciri şirketini de kuracaktı. Bu nedenle de Şark Ekspresi treninin gittiği ülkelerde yolcuları için “palace/palas” adı ile mekanlar açmıştı.
Şirket, 1891’de Lizbon’da Avenide Palace,1892’de İstanbul’da Pera Palace, 1894’te Kahire’de Gezirah Palace, 1896’da Paris’te Elysée Palace, 1893’te Nice’de Riviera Palace, 1899’da Ostende’de Hôtel Royal Palace’ı hizmete soktu.
Tren hattı büyük bir başarı elde etti ve Şark Ekspresi’nin ihtişamı, Avrupalı kraliyet ailesi de dahil olmak üzere zengin yolcuların kısa sürede ilgisini çekti. Şark Ekspresi, kraliyet ailesinin yanı sıra casusların da favori seyahat aracıydı. En ünlü casuslardan biri olan Mata Hari de gizli görev için Şark Ekspresi ile seyahat etti. Soğuk Savaş sırasında ikonik tren, Demir Perde’nin her iki tarafındaki casusların favori mekanı haline geldi. Tren kitaplarda (en ünlüsü Agatha Christie’nin Doğu Ekspresinde Cinayet’inde ) yanı sıra sayısız film ve TV şovunda da yer aldı. Böyle oldukça da giderek daha da ünlenecekti.
20. yüzyılda Şark Ekspresi
19. yüzyılın başındaki ilk başarısının ardından, Büyük Savaş’ın patlak vermesi tren yolculuğunun seferlerini aksatmasına neden olacaktı. Sonuçta efsanevi trenin geçtiği ülkelerin çoğu Fransa ve İtilaf Devletleri’nin düşmanı oldu. Rotanın yeniden canlanması ancak savaşın sona ermesinin ardından mümkün oldu. 30’lu yıllar ise en popüler olduğu zamanlardı.
Ancak İkinci Dünya Savaşı tren hattının önünde bir engel daha oluşturdu. Hatlar 1939’dan 1947’ye kadar kapatıldı. 1970’lere gelindiğinde tren hattı eski görkemini ve parlaklığını büyük ölçüde kaybetmişti. Şark Ekspresi, yolcu sayısının azalması nedeniyle 1977’de son seferine çıkacaktı. Füzergah 80’li yıllarda başka bir şirket tarafından başka bir isimle yeniden hizmete açıldı. Ancak Orient Ekspresi her zaman bir trenden daha fazlasıydı. Bu nedenle de bir daha eski popülaritesini kazanması mümkün olmayacaktı.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- The Orient Express: The Most Famous Train in the World. Yayınlanma tarihi: 27 Nisan 2022 Kaynak site: History Hit. Bağlantı: The Orient Express: The Most Famous Train in the World
- Why Is the Orient Express So Famous?. yayınlanma tarihi: 18 Ocak 2023. Kaynak site: The Collector. Bağlantı: Why Is the Orient Express So Famous?
- HANİLÇE, Murat, and Musa Demir. “Şark Ekspresi’Nin Paris’Ten İstanbul’a İlk Seferi (4-17 Ekim 1883)/The First Journey of The Orient Express from Paris to İstanbul (4-17 October 1883).” Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi 34.1 (2023): 34–46. Web.
Size Bir Mesajımız Var
YolveMacera ekibi olarak yaklaşık 25 yıldır yollardayız. Gezmenin, kişinin hoşgörüsünü, yaratıcı yanını ve duyarlılığını artıran bir okul olduğunu ve bu okulun yaşı olmadığını; paylaşmanın da gezmek gibi bir tutku olduğunu biliyoruz. Bu nedenle hem etkinlikler düzenliyor, tutkumuzu paylaşmayı amaçlıyor hem de sizlere kaliteli içerikler üretmeye çalışıyoruz. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca siz de bizimle yeni maceralara, mecralara, dostluklara ve paylaşımlara merhaba demek isterseniz bu bağlantıdan topluluğumuza dahil olabilirsiniz.
YolveMacera
