Peru’daki Kutsal Vadi’nin nefes kesen görüntüsü, kendi başına görülmesi gereken bir manzaradır. Ancak Moray kalıntılarına bakarken daha da muhteşem bir şeye tanık olursunuz. Gördüğünüz görüntü size bir Yunan amfitiyatrosu izlenimi verecektir. Ancak burası İnka İmparatorluğu’nun mühendislik başarısının bir kanıtıdır.
İnkaların yazılı bir dili olmadığı için Moray kalıntıları tarih boyunca bir çok gizim ile ilişkilendirilmiştir. Neden yapıldıkları ve ne amaçla kullanıldıkları yaklaşık bir asırdır antropologlar, arkeologlar ve meraklı gezginler tarafından araştırılıyor.
Moray kalıntıları nedir?
Cusco şehrinin bir zamanlar İnka İmparatorluğu’nun merkez üssü olduğu kabul edilmektedir. Bu nedenle, geniş ve çarpıcı Moray kalıntılarının günümüz Cusco’sundan sadece 50 km uzakta olması şaşırtıcı değildir. Moray, Cusco’nun kuzeybatısında, deniz seviyesinden 3.500 metre yükseklikteki bir platoda yer alır. Bu platonun etrafı ise And dağları ile çevrilidir.
Tüm yapının genel görünümü, gerçekten de doğal bir amfitiyatro gibidir. Moray, üç grup dairesel terastan oluşur ve bu teraslar birbirini çevreler. En yüksek terastan en alçağa 150 metrelik bir kot farkı söz konusudur ve daireler, yapının dışına çıktıkça kademeli olarak incelir. En geniş olan dairenin çapı ise 180 metre kadardır. Bu teraslar da merdivenler ile birbirine bağlanmıştır.
Ana terasların eşmerkezli şekillerini, vadinin doğal şeklini takip eden eliptik biçimli altı teras daha çevreler. Bu yapının arka planındaki mühendislik yağmur yağdığı zaman ortaya çıkar. Şiddetli yağmurda bile Moray’da yer alan bu daireler kontrollü biçimde sulanır. Ancak hiçbir zaman tamamen su basmaz. Bir terasta biriken su daha alçakta olan diğerinin içine boşalır. Tarihçiler ve bilim insanları İnka halkının ayrıca drenaj için yeraltı kanalları da inşa etmiş olduğunu düşünmektedir.
Moray Kalıntıları Neden Yapılmıştı?
Moray kalıntılarının İnka kültürü için neden bu kadar büyük bir anlam taşıdığı ve toprağı bu şekilde şekillendirmek için neden bu kadar çaba sarf ettiklerini günümüzde, onların yaşam koşullarını tam olarak bilmediğimiz için kesin biçimde anlamak elbette kolay değildir.
Her ne kadar pek çok benzer örnekte de olduğu gibi bu düzenlemenin uzaylılar ile ilgisi olduğu iddia edilse de bu muhtemel içinden her çıkamadığımız durumlarda uydurduğumuz popüler söylemlerden birisidir.
Moray arkeolojik alanındaki kazılardan elde edilen kanıtlar, en alttaki altı terasın İnkalardan önceki bir kültür tarafından inşa edilmiş olabileceği yönündedir. Bu nedenle Moray kalıntılarının 6. ile 10. yüzyıllar arasında yaşamış olan Wari uygarlığı ile ilişkili olduğu düşünülmektedir. Fakat Moray’ın günümüzdeki haline gelmesi İnka medeniyeti sayesinde olmuştur.
Tahminlere göre yapı, 12. ve 14. yüzyıllar arasında inşa edilmiştir. Çevredeki birçok bölge sakini buranın varlığını çok eskiden biliyor olsa da, batı dünyasının dikkatini de 1930’larda çekmiştir.
Moray Kalıntıları Deneysel Bir Tarım Araştırma Alanıydı
Sitenin en dikkat çekici özelliklerinden biri, yapının üst ve alt kısımları arasında var olan ve 15°C’ye kadar çıkabilen büyük sıcaklık farkıdır. Bunun nedeni güneş yönü dikkate alınarak yapılan tasarımıdır. Bu sıcaklık farkı, modern zamanlarda seralarda elde edilene benzer mikro iklimler yaratılmasına olanak tanır. Bu nedenle de Moray kalıntılarının temelinde İnkalar tarafından farklı iklim koşullarının ekinler üzerindeki etkilerini incelemek için kullanılan bir bölge olduğu düşünülmektedir.
Peru And Dağları bugün dünya çapında tüketilen pek çok önemli mahsulün kaynak yeridir. Ancak konum itibarı ile bölge tarım için uygun değildir. Bu nedenle İnka imparatorluğu genelindeki ve tüm And bölgesinde hem dağ yamaçlarına hem de nehir yataklarında çok sayıda terasa rastlanır. Bu tarım teraslarının büyük çoğunluğu yıkılmış ve kullanılamaz durumda olsa da bir kısmı hala bölge halkı tarafından kullanılmaktadır.
Ancak hangi terasta hangi bitki yetiştirilmeli? Moray kalıntılarında yer alan teraslarının farklı konumları aslında bu soruya cevap vermelerini sağlamıştır. Böylece 20 kadar farklı iklim çeşidi oluşturularak bitkiler üzerinde deneyler yapmışlardır. Ayrıca, İnkalar’ın burada bitkiler üzerinde seleksiyon yaptığı ve en iyi ürünün nasıl elde edilebileceğini araştırdıkları da düşünülmektedir.
Bu sayede de imparatorluğun diğer bölgeleri için ihtiyaç duyulan tohumları üretmeyi ve dağıtmayı başarmışlardır. Yapılan araştırmalar sonucunda, Moray’daki her bir terasın, İnka İmparatorluğu’nun farklı ekolojik kuşaklarındaki farklı iklim koşullarını barındıran bölgelerinden birine denk gelmesi bu fikri yaygınlaştırmıştır.
Sonuç Olarak;
Moray’ın neden inşa edildiğini kesin olarak asla bilemeyeceğiz. Ancak yüzlerce çeşit mısır ve binlerce patates çeşidi de dahil olmak üzere dünyadaki gıda mahsullerinin yaklaşık yüzde 60’ının And Dağları’ndan geldiğini düşünürsek, bu deneysel tarım alanı fikri uzaylılardan çok daha mantıklıdır.
Ancak iklim değişikliği ne yazık ki bu bölgeye de zarar vermektedir. Bu nedenle geçtiğimiz yıllarda, yapının altındaki zemin kısmen yağmur suyu akışı nedeniyle aşınmış ve bu da yapıların kısmen çökmesine neden olmuştur. Moray’da orijinal yapıyı korumak için onarım ve restorasyon çalışmaları devam etse de, uzmanlar bunun yetersiz olduğu görüşündedir.
Moray harabeleri mimari ve bilimsel bir harikadır ve İnka imparatorluğunun yaratıcılığının sessiz bir kanıtıdır. Bir başka örneği için de bu yazımıza göz atmalısınız. Adını Çok Duyduğumuz Nazca Çizgileri Aslında Neydi?
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Andean Agriculture: What Were The Inca Building At Moray? Yayınlanma tarihi: 29 Ekim 2021; Bağlantı: https://www.ancient-origins.net/
- Observations on indigenous knowledge on agro-ecology:The Moray puzzle (refined draft paper). Bağlantı: https://www.academia.edu/
YolveMacera
