O herkesin olmasını beklediği gibi bir kadın olmayacaktı. O, tek başına tüm dünya coğrafyasına meydan okuyacak olan İda Laura Pfeiffer’di…
Fransız imparatoru Napolyon Bonapart 1809’da Viyana’yı fethettiğinde, bazı askerlerinin kaldığı evin sahibesi ve kızı da imparatorun geçişini izlemeye götürülmüştü. Avusturyalı bu küçük kız, henüz 12 yaşında olmasına rağmen ülkesinin işgal edilmiş olmasından duyduğu rahatsızlığı gizleyemiyordu. İmparator’un geçişi sırasında da bu rahatsızlığını saklayamamıştı. Tam Napolyon geçerken arkasını dönerek tepkisini göstermiş, işgali protesto etmişti.
Bu davranışından dolayı, bir genç kızın davranması gerektiği gibi davranmayan kızına annesi gerekli gördüğü cezayı vermiş, ikinci defa İmparator’un geçişini izlemeye gittiklerinde ise onu önüne alıp omuzlarından tutarak dizginlemeye çalışmıştı. Küçük kız ise bu sefer de gözlerini kapatarak, annesine ve işgalcilere protestosundan vazgeçmeyeceğini gösterdi. O herkesin olmasını beklediği gibi bir kadın olmayacaktı. O, tek başına tüm dünya coğrafyasına meydan okuyacak olan İda Laura Pfeiffer’di (1797-1858).
İda çevresindeki birçok kızın aksine, abileri gibi giyinmeyi seviyor, onların maceralarına, oyunlarına katılıyordu. Zengin bir tüccar olan babası, kızının bu halinden memnundu ancak annesi ise, zamanın kadın profiline uygun şekilde yetiştirilmesinden yanaydı.
Babası öldüğünde, annesinin henüz 10 yaşındaki İda’yı istediği gibi şekillendirmesinin önünde engel kalmamıştı. İda’yı eğitmesi için bir öğretmen tuttu. Annesinin hiç beklemediği kadar çabuk bir zamanda, İda öğretmeninin her sözünü dinlemeye, hiçbir yönlendirmesine karşı çıkmamaya başladı. Ancak bunun sebebi annesinin umduğu üzere İda’nın öğretmenine boyun eğmesi değil, ona karşı büyük bir hayranlık duymasındaydı. Bu durumu İda şöyle açıklıyor:
“Kavramlarımın yanlış yönlenmişliği ile verdiği mücadelede sabırlı ve azimliydi. Annesi ve babasını sevmekten çok nefret etmeyi öğrenmiş benim gibi bir kadına karşı, sempati ve şefkat besleyen ilk insan diyebileceğim bir adamdı. Onun bu tavrına karşılık ben de ona bütün varlığımla bağlandım. Mutluluğuyla mutlu oldum, hüznüyle hüzünledim. Büyük bir acı duymama rağmen çocukluğumdaki tüm tutkularımı onun için bıraktım. Onun için yemek yapmayı, örgü örmeyi ve dikiş dikmeyi öğrendim. O beni haşarı halimden, sessiz bir genç kıza dönüştüren adamdır.”
İda bu süreçte bir tek tutkusundan vazgeçemedi: seyahat etmek. Annesinin, öğretmeni ile evlenmesine izin vermemesiyle başlayan ve annesinin isteğiyle evlendiği kocası ölene kadar geçen süreçte ara vermek zorunda kalsa da, bu tutkusu onu hiç bırakmadı. Kocasının ölümü ve çocuklarının kendi kendilerine bakabilir hale gelmelerinin devamında, kocasından kalan az miktardaki parayla ilk seyahatini yapmaya karar verdi. Katolik olmasından dolayı, İsa peygamberin izinden gitmek ümidiyle ilk istikamet olarak kutsanmış toprakları seçti.
1842’de, 45 yaşındayken, tek başına çıktığı seyahatinde İda, Viyana’dan İstanbul’a gitmek için Tuna Nehri’nde yelken açtı. Daha sonra Beyrut, Yafa, Kudüs, Şam, İskenderiye ve Kahire’ye gitti. Kızıldeniz’e ulaşmak için çöl boyunca yolculuk yaptı. Dönüşünü ise Sicilya üzerinden dolanarak yaptı. İtalya’da Napoli, Floransa ve Roma’yı ziyaret ettikten sonra, 1842 yılının Aralık ayında Viyana’ya ulaştı yolculuğu boyunca edindiği tecrübelerini “Viyanalı Bir Kadının Kutsal Topraklara Yolculuğu” adlı kitabında anlattı. Anlatımının sadeliği ve içtenliği, kitabına olumlu eleştiriler gelmesini sağladı. Bu kitabın gelirleriyle tam ters istikamete, İzlanda’ya kısa bir yolculuk yaptı.
Kafasındaki “Şimdi neresi?” sorusunun cevabını bulduğunda, daha önce bu seyahati gerçekleştirmiş insanların bütçelerine kıyasla elinde daha az para olmasına rağmen, yola çıkmaya karar verdi.
1846’da bu cesur kadın tek başına Rio de Janeiro’ya, yağmur ormanlarının derinliklerine doğru yola çıktı. 1847’de Güney Amerika’nın en güney ucu olan Horn Burnu’ndan, Şili’nin Valparaiso şehrine ulaştı. Daha sonra Pasifik Okyanusu üzerinden Tahiti’ye, oradan sonra da Makao, Hong Kong, Guangzhou gibi şehirleri gezdiği Çin’e geçti.
Devamında Hindistan’a giden İda, Kalküta’dan, Varanasi’ye Ganj Nehri yoluyla geçtikten sonra ülkenin bir ucundan diğerine gidip Mumbai’ye vardı. 1848’de bu şehirden İran’a doğru yola çıktı. Tizpon ve Babil harabelerini gördükten sonra Musul’a ulaşmak için bir kervan eşliğinde çölü aştı.
Tebriz’e geldiğinde, İngiliz Konsolosluğundaki yetkilileri yaptığı seyahatle şaşkına çevirdi. Ağustos 1848’de buradan ayrılan İda Hristiyan bir toplum görme umuduyla Ermenistan ve Gürcistan üzerinden Rusya’ya ulaştı. Burada casus olduğu şüphesiyle tutuklandı ve bir gece gözetim altında kaldı. Rusya’da yaşadıklarının hayal kırıklığınının ardından İstanbul üzerinden Yunanistan ve İtalya’ya uğrayarak 4 Kasım 1848’de Viyana’ya döndü. 4500 km karadan, 56.000 km denizden olmak üzere 60.000 km yol kateden İda yolculuğunu “Bir Kadının Dünya Etrafındaki Yolculuğu” adlı kitabında ayrıntılı olarak anlattı.
Dünyanın etrafında yaptığı bu gezinin duyulmasıyla birlikte, İda Pfeiffer artık ünlü bir kadın olmuştu. Herkes yeni yolculuğunu nereye ve ne zaman yapacağını merak ederken, iki sene süren gezisinden yorgun düşen 54 yaşındaki İda, artık uzun yolculuk yapmayacağını açıkladı. Fakat tutkusundan sadece üç sene uzak durabildi ve Avusturya hükümetinin desteklediği ikinci dünya gezisine, 18 Mart 1851 günü başladı.
Viyana’dan Londra’ya giden İda, önce Güney Afrika Cumhuriyeti’nin başkenti Cape Town’a, oradan da Singapur’a geçti. Doğu Hint Takımadaları’nı uzun uzadıya gezdi. Borneo’da Landak elmas madenlerine, Dayak yerlilerinin yerleşim yerlerine gitti. Sumatra’da, hiçbir Avrupalıyı daha önce kabul etmemiş olan yamyam halk Batak’a kendini emanet etti. Batak halkı onu yemeye karar verdiğinde, onlara yaşlı olduğu için etinin sert ve lezzetsiz olacağını söyleyip onları güldürerek hayatta kaldı. Daha sonra Pasifik Okyanusu boyunca hiç kara görmeden iki ay yol aldıktan sonra, 27 Eylül 1853’te Amerika’nın San Francisco şehrine ulaştı. Buradan And Dağlarını geçme niyetiyle Peru’ya doğru yola çıkan İda, Peru’daki devrimden dolayı rota değiştirip Ekvator’a ulaştı ve böylelikle Ekvator, And Dağları üzerindeki ilk durağı oldu. Dünyanın en yüksek aktif yanardağlarından biri olan Cotopaxi Yanardağı’nın patlamasına şahit olduktan sonra, dağda eşekten yuvarlanmak ve timsahlara ev sahipliği yapan Guayas Nehri’ne düşmek gibi ölüm tehlikelerine ve Panama’da yakalandığı yüksek ateşe rağmen, 21 Kasım 1854’te dünya gezisini İngiltere’de sonlandırdı. Bu gezisinde yaşadıklarını da “Dünya Etrafındaki İkinci Yolculuğum” adlı kitabında aktardı.
İda Laura Pfeiffer bütün bunların yanında bilime de çok büyük katkılar yaptı. Tüm gezileri boyunca topladığı taş, böcek ve bitki örneklerini müzelere bağışladı ya da sattı. Daha önce kimsenin öğrenmeyi başaramadığı Batak halkının yaşam şeklini ilk defa o anlattı. Dünya etrafında iki kere dolaşıp o zamanlar Avrupa’da yanlış bilinen coğrafi bilgilerin düzeltilmesine yardımcı oldu. Katkılarından dolayı Paris ve Berlin Coğrafya Topluluklarına üye edildi. Sadece, kadın olduğu için onu kabul etmeyen Londra Coğrafya Topluluğu’na üye olamadı.
1857’de son bir yolculuk için Madagaskar’a gitti. Dönemin Madagaskar Kraliçesi Ranavalona İda’yı birkaç Avrupalı’yla beraber hapse attı. İda, kraliçeyi tahttan indirmeye çalışan bir grubun içine girmişti. Kraliçe olaya karışan yerlileri idam ettirip Avrupalıları da sınırdışı etti. Geri dönüş yolunda İda tropik bir hastalığa yakalandı ve bu hastalıktan kurtulamadı. 1858’de, henüz 59 yaşındayken, Viyana’da öldü.
İlham vermesi dileğimizle…
Derleyen: Yusuf Can Semerci
KAYNAKLAR
- The Story of Ida Pfeiffer and Her Travels in Many Lands, Project Gutenberg, 2006.
- Mary Somers Heidhues, “Woman on the Road: Ida Pfeiffer in the Indies”, Archipel, Cilt: 68, 2004, ss.289-313.
- Stefoff Rebecca, Women of the World; Women Travelers and Explorers, Rebecca Stefoff, Oxford Üniversitesi Yayınları, Ekim 1994, 152 s.
Bu yazı ilk olarak www. bilimvegelecek.com.tr internet sitesinde yayınlanmış, sitemize kısaltılarak eklenmiştir.
