Bonsai, özel saksılarda farklı teknikler kullanılarak bitkilerin minyatürleştirilmesi ve estetik görünüm kazandırılması amacı ile yapılan bir Japon sanatıdır. Bonsai sözcüğü; Japonca’da tabak anlamına gelen ‘bon’ ile bitki anlamına gelen ‘sai’ sözcüklerinin birleştirilmesi ile oluşturulmuş olup, tabakta yetişen bitki anlamına gelmektedir.
Bonsai sanatı, kökleri 6. yüzyıla dayanan bir Çin geleneği olan ‘Penjing’den esinlenilerek ortaya çıkmış ve giderek yayılarak günümüzde dünya çapında bilinir hale gelmiştir. Çok çeşitli stillerde (süpürge form, eğik form, çok gövdeli form vb.) ve boylarda (3-200 cm) tasarlanan minyatür ağaçların kontrollü büyümesi ve doğal ortamında yetişmiş bir ağaçtan farklı görünmemesi istenir.
Ardıç ve çam gibi türler esnek yapıları nedeniyle daha kolay çalışılsa da, hemen hemen her tür bitki, uygun bakımı gördüğü sürece bir bonsaiye dönüştürülebilir. Yetiştiriciler, büyümesini mümkün olduğunca yakından izlemek için ağaç fidan iken çalışmaya başlar. Her birinin benzersiz özellikleri vardır. Bunları analiz etmek ve ardından onun güçlü yanlarını vurgulayan ve kusurlarını gizleyen bir biçimlendirmeyi tercih etmek gerekir.
Bir bonsai ağacı yetiştirmek, küçük, genç bitkileri, yaşlı göstermekten daha fazlasıdır. Sabırlı olmayı ve çok emek harcamayı gerektirir. Yaşayan, nefes alan, değişen bir organizmayı şekillendirmeye çalışırken, bunu yapan kişi işinin asla bitmeyeceği veya tamamlanmayacağı fikrine boyun eğer. Bonsai ağaçları, yetiştiricilere Doğu düşüncesini, özellikle de sabır ve alçakgönüllülüğün önemini öğretir.
Ağacın Küçük Olmasını Ne Sağlar?
Ağaçların kökleri toprağın derinliklerine doğru uzayıp gelişir. Küçük saksılarda yetiştirildiğinden kökleri ancak içinde bulundukları saksıların büyüklükleri ölçüsünde gelişir. Köklerin bu sınırlı gelişimine bağlı olarak gövde, dal ve yaprakların gelişimi de yavaş olur. Ağacın küçük kalmasını sağlayan, doğanın ağacın dalları ile kökleri arasındaki dengeyi sağlamasıdır.
Ağaç büyürken, gereksiz veya ilgi çekici olmayan dallar, tercihen içbükey kesici gibi aletlerle yara izini en aza indirecek şekilde kesilir. Ancak iyi bir bonsai, aldatıcı şekilde olgun bir görünüme sahip olmasının yanı sıra, hiçbir insan müdahalesi izi göstermemelidir. Yara dokusu insan yapımı yerine doğal görünmeli, gövdeleri bükmek veya dalları yeniden konumlandırmak için kullanılan alüminyum teller gizlenmelidir.
Bonsai Felsefesi Ne İle İlgilidir?
Batı sanat akımlarından farklı olarak, bir bonsai ağacı yetiştirirken simetriden her ne pahasına olursa olsun kaçınılmalıdır. En çarpıcı bonsailer tasarımlarında her zaman asimetrik olmuştur. Ancak dalların düzeni bir uyum duygusu vermeyi başarmaktadır.
1980’lerde bir bonsai ustası olan Saburo Kato, bu işi çocuk yetiştirmeye benzetmişti. Bu sanatının kusursuz bir şaheser yaratmakla ilgili olmadığını söylemenin farklı bir yoludur. Aksine, doğanın güçleriyle hiç bitmeyen ve emek yoğun bir savaştır.
Bonsai yetiştiricilerinin uymaya çalıştıkları kurallar keyfi değildir. Temelde iki eski dünya görüşü ile şekillenmektedir. Bu etkilerin başında Zen Budizmi gelir. Bu, sabır ve özdenetim yoluyla kişinin doğasında var olan anlamsızlığın üstesinden gelmesi için kurulmuş bir harekettir.
Diğeri ise, Japon estetiğinde geçiş ve kusurun kabulü üzerine odaklanmış bir dünya görüşü olan Wabi–sabi hareketidir. Bir bonsai ağacı yetiştirerek, esasen Doğu düşüncesinin bu iç içe geçmiş dalları tarafından formüle edilen fikirleri hayata geçirirsiniz.
Nasıl Bonsai Ağacı Yapılır?
Bonsailer tohumdan ya da fidandan yetiştirilebilir. Tohumdan yetiştirme çok uzun zaman alsa da bonsaiye istenen şekli verebilmek açısından uygun bir yoldur. 15-30cm yüksekliğinde bir bonsai yetiştirmek için 30-45 cm yüksekliğinde bir ağaç seçin. Bu boy ilk bonsailerini yetiştirmek isteyenler için ideal boydur. Zamanla deneyim kazandıkça daha büyük ve daha küçük bonsailer yetiştirebilirsiniz.
Yüzeye yakın kökleri etrafa yayılmış bir ağaç tercih edilmelidir. Gövde olabildiğince konik olmalıdır. Ağacın tepesi belirli olmalıdır. En önemlisi çok sayıda ve her yöne uzayan bir dal sistemi olmalıdır. Gövdenin alt kısmındaki dallar daha kalın olmalı, yukarı çıktıkça dallar incelmelidir. Ayrıca, saksı seçimi de özen gerektirir. Genellikle çok büyük ve derin olmayan, dikdörtgen ya da yuvarlak biçimli saksılar kullanılması önerilir.
Ağacı seçip eve getirdikten sonra forma sokmak için fazla acele etmeyin. Ağacı iyice inceleyin ön tarafını belirleyin. Ağacı ne forma sokmak istediğinizin planını yapın. İstenen ve istenmeyen dalları belirleyin. Bundan sonra budamaya başlayabilirsiniz. Öğrenilecek ve uygulanacak çok şey var. Meraklıları için konu ile ilgili onlarca video ve anlatım mevcut. Biraz çaba ile elde edilecek sonuç ise hayran olunacak bir güzellik olacaktır.
Yazının bitiminde ayrıca göz atmak isterseniz: Daisugi Tekniği Sayesinde Ağaç Kesmeden Odun Elde Etmek Mümkün
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- The secret philosophy of bonsai trees; yayınlanma tarihi: 6 Eylül 2021; Bağlantı: https://bigthink.com/
- Seyhan, Sinem & Kazaz, Soner. (2016). Minyatür Ağaç Yetiştirme Sanatı: Bonsai.
YolveMacera
