Dünyadaki kıta sayısını sorduğumuzda bir çok kişinin vereceği cevap yedidir. Ya da yedi idi desek daha doğru olacaktır. Çünkü yedi yıl önce, Zealandia’nın Dünya’nın sekizinci kıtası olduğu doğrulandı. Bu 4,9 milyon kilometrekarelik kıta, Madagaskar’ın yaklaşık altı katı büyüklüğündeydi.
Dünya’nın tüm kıtaları çoğunlukla su altında saklı olan denizaltı sahanlıkları içerir, bu da haritalanmalarını ve keşfedilmelerini oldukça zorlaştırır. Bu nedenle, çoğu kıta sahanlığının jeolojisi bilinmemektedir ve bu da jeolojik haritalarda Dünya yüzeyinde büyük gri alanlar bırakmaktadır.
Keşfedilen son kıta olan Zelandiya, jeolojisi, volkanları ve tortul havzaları su altı sınırlarına kadar tamamen haritalanan ilk kıta oldu. Bilim insanları, yüzlerce araştırmacının onlarca yıllık çalışmalarını bir araya getirerek Yeni Zelanda’nın açıklarındaki tüm tortul havzalarını tutarlı bir şekilde karakterize edip haritaladılar.
Zelandiya Nerede?
Zelandiya Avustralya’nın doğusunda, günümüz Yeni Zelanda’nın altında yaklaşık 5 milyon kilometre karelik bir alana yayılan bir kıta. Bu kıtanın yüzde 94’ü su altında ve okyanusun dibinde. Sadece Yeni Zelanda gibi birkaç ada su yüzüne çıkmış durumda.
Bir kıtanın kıta olarak adlandırılması için öncelikle su yüzeyinde yer alması gerektiğini düşünebilirsiniz ancak bu şart değil. Bilim insanları, bir kara parçasının kıta olarak kabul edilmesi için ilk aşamada bazı şartları karşılayıp karşılamadığına bakıyor.
Kara parçasının, çevresine göre yükseltisinin daha fazla olması, kendine özgü jeolojik yapısının olması, sınırları iyi tanımlanabilir bir alan olması ve bölgedeki kıta kabuğunun okyanus kabuğundan daha kalın olması bu şartlar arasında.
Kıta aslında başlangıçtan beri oradaydı ancak varlığı 1990’lı yıllarda keşfedildi. Sonrasında da 2017’de de toprak parçasına resmen kıta unvanı verildi. Ancak su altında olması nedeniyle kıta üzerine az sayıda araştırma yapılabildi.
Zelandiya’nın keşfi sadece başlangıçtı. Aradan geçen zamana rağmen, kıta hala 2 kilometre suyun altında gizemini koruyor. Nasıl oluşmuştu? Orada hangi canlılar yaşıyordu? Ne kadar süredir su altında? Sorulara yavaş yavaş cevaplar verilmeye başlandı.
Zelandiya Nasıl Keşfedildi?
Bilim insanlarının başından beri gözlerden saklanan dünyanın sekizinci kıtasını keşfetmeleri 375 yıl sürdü. Aslında 1642 yılında Hollandalı denizci Abel Tasman güney yarımkürede uçsuz bucaksız bir kıtanın varlığından emindi ve onu bulmaya kararlıydı.
O zamanlar, dünyanın bu kısmı Avrupalılar için hâlâ büyük ölçüde gizemliydi. Ancak güney yarıkürede büyük bir kara kütlesi olması gerektiğine dair sarsılmaz bir inançları vardı. Sonunda Tasman, iki küçük gemiyle yola çıktı ve sonunda Yeni Zelanda’nın Güney Adası’na ulaştı.
Ancak yerel Maori halkıyla ilk karşılaşması pek de iyi gitmedi. Tasman, bölgeyi Moordenaers (Katiller) Koyu olarak adlandırdı ve birkaç hafta sonra bu yeni ülkeye ayak bile basmadan eve döndü. Abel Tasman muhtemelen büyük güney kıtasını bulmuştu. Ancak %94’ünün su altında olduğunun farkında değildi.
1642’de Yeni Zelanda’yı keşfetmesinden bir asırdan fazla bir süre sonra, İngiliz harita yapımcısı James Cook güney yarımküreye gönderildi. Resmi görevi, Güneş’in ne kadar uzakta olduğunu hesaplamak için Venüs’ün Dünya ile Güneş arasından geçmesini gözlemlemekti.
Ancak yanına, ilk görevini tamamladıktan sonra açması için bir mühürlü zarf da verilmişti. Bu zarfta çok gizli bir görevi daha olduğu bildiriliyor, muhtemelen üzerinden geçmiş olduğu güney kıtasını keşfetmesi isteniyordu.
Zelandiya’nın varlığına dair ilk gerçek ipuçları, 1895’te Yeni Zelanda’nın güney kıyılarındaki bir dizi adayı araştırmak için bir yolculuğa katılan İskoç doğa bilimci Sir James Hector tarafından toplandı. Hector adaların jeolojisini inceledikten sonra, Yeni Zelanda’nın “güney ve doğuya kadar uzanan ve şimdi sular altında olan büyük bir kıta alanının tepesindeki bir dağ zincirinin kalıntısı” olduğu sonucuna vardı.
Bu erken keşfe rağmen, muhtemel Zelandiya kıtası hakkındaki bilgiler belirsizliğini korudu ve 1960’lara kadar pek bir şey yapılmadı.
Zelandiya Kıtası Nasıl Oluşmuştu?
Zelandiya aslında 550 milyon yıl önce oluşan süper kıta Gondwana’nın parçasıydı. Ancak yaklaşık 105 milyon yıl önce, daha tam anlaşılamayan bir nedenle Gondwana’dan uzaklaşmaya başladı. İncelen kabuğu sonrasında dalgaların altında kalarak battı. 50 milyon yıl önce Zelandiya’nın altına dalan Pasifik Levhası şimdi Yeni Zelanda olarak bildiğimiz kısmı su üstüne itti ve böylece bir yanardağlar zinciri yarattı.
Kıta kabuğu granit, şist ve kireçtaşı gibi magmatik, metamorfik ve tortul kayalardan oluşma eğilimindeyken, okyanus tabanı genellikle sadece bazalt gibi magmatik kayalardan oluşur. Bu nedenle jeologlar, Zelanda’nın orada bulunan kaya türleri nedeniyle bir kıta olduğunu biliyorlar. Ancak sıra dışı oluşumu Zelandiya’yı jeologlar için ilginç bir hale getiriyor. Örneğin bu kadar ince bir kıta olduğu halde parçalanmamasının nedeni hala bilinmiyor.
Bu da tabii Zelandiya’da hangi tür canlılar yaşadığını gündeme getiriyor. Ilıman iklimi ve 101 milyon kilometrekareyi bulan geniş topraklarıyla Gondwana pek çok bitki ve hayvan türünün bulunduğu bir yerdi. Peki acaba, Zelandiya’nın kayalarında bu hayvanların kalıntıları olabilir mi?
Bu ve benzer sorular bilim insanlarını daha uzun süre meşgul edecek gibi gözüküyor. Sonucunda, Tasman’ın araştırmasından yaklaşık 400 yıl sonra bile sekizinci kıta ile ilgili daha öğrenecek çok şey var. Ayrıca göz atmak isterseniz: Kuş Uçmaz Kervan Geçmez Dünyanın En Issız 6 Bölgesi
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Scientists Retrace Geological History of Zealandia, Earth’s Eighth Continent. Yayınlanma tarihi: 25 Eylül 2024. Kaynak site: ZME Sceince. Bağlantı: Scientists Retrace Geological History of Zealandia, Earth’s Eighth Continent
- The missing continent that took 375 years to find. yayınlanma tarihi: 8 Şubat 2021; Bağlantı: https://www.bbc.com/
YolveMacera
