Bir medeniyet için su hayat anlamına gelmektedir. İlkçağlardan itibaren hayat suyun olduğu yerlerin etrafından şekillenmiştir. Ancak kimi zaman coğrafya insanların suya erişimine kolayca müsaade etmeyecektir. Bu noktada akıllı çözümler geliştirmek gereklidir. Bunun bir örneği Urartu Krallığı döneminde inşa edilen Van’ın en büyük sulama kanalı olan tarihi Minua – Şamran kanalı olarak verilebilir.
Urartu Krallığı, M.Ö. 840-590 yılları arasında, Van gölü çevresinde kurulmuş bir devlettir. Başkentleri eski ismi Tuşba olan Van kentidir. Urartular politik üstünlük sağlamak, ve belki de artan nüfusa iş imkanları sağlamak için sulama projelerine yönelmişlerdir.
Günümüzde saptanan baraj, gölet ve sulama kanalları, Urartu Krallığı’nın çekirdeğini oluşturan Doğu Anadolu’yu kısa sürede bir “Barajlar Bölgesi” durumuna getirmiştir. Demircilik ve madencilikte de çok ileri olan Urartu devleti tabir yerindeyse dünyanın ilk hidrolik uygarlığını kurmuştur. Urartular döneminde en önemli sulama sistemi, bugünde kullanılan “Şamran Kanalı”dır.
Şamran Kanalı Nerede Ve Ne Amaçla Kuruldu?
Van Gölü havzasında yaşamış toplumlar bölgenin ekolojik avantajlarını değerlendirmek, tarımsal verimliliği artırmak ve yerleşik bir hayata geçmek için verimli tarım alanları olan ovalara daha uzaktaki suları getirmişlerdir. Bu amaçla yapılmış olan Tarihi Şamran kanalı, kimi yerlerde toprağa, kimi yerlerde de kalkerden oluşan yumuşak travertene açılmıştır.
Kanalın büyük bir kısmının kalkerden oluşan arazi içinden geçirilmesi, 2800 yıl boyunca şiddetli depremlerden etkilenmemesini ve bozulmadan varlığını korumasını sağlamıştır. Kanal suyunu belirli seviyede akıtabilmek için, arazinin elverişli olmayan çukur ve derin vadilerine yüksek destek duvarları örülmüştür.
Kanal suyunu Van ili Gürpınar ilçesinin 6 km güneybatısında Yukarı Kaymaz mahallesinden Artos Dağ’larının devamı olan Başet Dağı’nın eteklerindeki bir kayalığın altından çıkan sudan almaktadır. Menua Kanalı‘nın bir başka ilginç özelliği de kanalın birçok noktasında Menua adının geçtiği yazıtların olmasıdır. Menua Kanalı’na halk arasında “Şamran Kanalı” denmektedir.
Şamra Ermeni mitolojisindeki bir aşk masalında baş kahramanlardan biridir ve bu isimde bir Asur kraliçesi vardır. Menua, bu kanalın çevresinde kızı Tariria için yaptırdığı teraslı bağlar ve bahçeler de bulunmaktadır. Tarihi Minua (Şamran) kanalı, Van Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından 1. Derece de arkeolojik sit alanı olarak kabul edilmiştir.
Şamran Kanalını Kim Yaptırdı?
En büyük Urartu Kralı Menua’dır. Krallığı içinde sivil ve askeri yapılar yanında çok önemli sulama projeleri gerçekleştirilmiştir. Bunlar dünyada yapılmış mühendislik şaheserleridir. Diğerlerinden önemli bir üstünlüğü de hala kullanılır durumda olmalarıdır.
Menua’nın en önemli eseri Şamran kanalıdır, ancak bundan başka sulama projeleri de vardır. Erciş, Malazgirt, ve Muş-Bulanık’ta sulama tesisleri yaptırdığı yazıtlardan ortaya çıkmaktadır. Ayrıca Van kentine içme suyu getirmiş ve sarnıçlar inşa ettirmiştir.
Kanalın suladığı ovalardan biri olan Gürpınar ovası Van’ın en verimli ovalarından biridir. Ovada yapılan arkeolojik araştırmalar burada M.Ö. IV. yüzyıldan itibaren yerleşildiğini belirlenmiştir. Sulama kanalının geçtiği yerler genel olarak bozkır (step) bitki örtüsü hakimdir.
Ortalama 2.5 m3 su taşıyan Şamran Kanalı’nın Van Ovası’na taşıdığı su kapasitesi 75 milyon metreküpten fazladır. Kanal boyunca yaklaşık 5000 hektardan fazla arazi sulanmaktadır. Sonucunda Şamran Kanalı, aynı zamanda geçtiği yerlerde tarım yapılan alanlar ile meyve ve sebze bahçelerine hayat vermektedir.
Kanal Günümüzde Halen Kullanılıyor
Bugün yer yer güzergâh değişikliği yapılmış olmasına rağmen, eski kanalın yaklaşık 23 km’si günümüzde hala kullanılmaktadır. Geri kalan kısımda kanalın yatağı değiştirilmiş ve beton ile kaplanmıştır. Sulama kanalında, aynı zamanda Ortaçağ değişikliklerinin de izlenebildiği yerler mevcuttur.
Bu izleri göz önünde bulundurarak kanalda tahribattan dolayı 18 müdahale alanı belirlenmiştir. Bu alanların 15’i su tahliye noktalarına ait olup; 3’ü ise istinat duvarlarına aittir. Müdahale edilecek bu alanlardan 6’sı doğal tahribat, 10’u insan eliyle oluşturulmuş tahribat ve 2’si ise hem doğal hem de insan eliyle oluşturulmuş tahribatlardandır.
Günümüzde biraz da sosyal medya aracılığı ile bilinirliği artsa ve korumak amaçlı bazı girişimler gerçekleşse de Şamran kanalının korunması için daha çok yolumuz var. En kısa zamanda hak ettiği değeri bulması ve daha uzun süre korunması dileğimizle.
Yazının devamında ayrıca göz atmak isterseniz: Chefchaouen (Şafşavan) Şehri Neden Mavi Şehir Olarak Bilinir?
Kaynaklar ve İleri okumalar
- Tarihi Sulama Su Depolama Taşkın Koruma Tesisleri; Bağlantı: https://cdniys.tarimorman.gov.tr
- Peyzaj Mimarlığı Açısından Tarihi Minua (Şamram) Sulama Kanalının Tahribat Nedenleri Ve Çözüm Önerileri, PAUD- Peyzaj Uygulamaları ve Araştırmaları Dergisi,; Bağlantı: https://dergipark.org.tr/
YolveMacera
