Borsa denildiği zaman hemen hepimizin aklına hisse senetlerinin alım satım yapıldığı yerler gelmektedir. Ama tarihteki ilk borsalar, tarım ürünlerinin, değerli madenlerin, hayvanların, şarap, zeytinyağı hatta kölelerin alınıp satılmaya başlaması ile gelişim göstermişti. Bugün bu borsalardan söz açıldığında herkesin aklına, dünyanın en büyük işlem hacmine sahip New York Wall Street Borsası gelse de dünyanın ilk borsası olarak kabul edilen yer, Anadolu’da Roma İmparatorluğu döneminde, günümüzden bin yedi yüz yıl önce Aizanoi Antik Kenti‘nde ortaya çıkmıştır.
Aizanoi Antik Kenti (Kütahya)
Kütahya’nın tarihine baktığımızda günümüze önemli kültürel miras izleri bırakan halkların burada yaşadıklarını görürüz. Neolitik çağların izlerine de rastlanan bu topraklar, Hititlerin, Frigyalıların, Perslerin, Büyük İskender’in ve Roma İmparatorluğunun da hâkimiyetleri altına girmiştir. Tarihteki ilk borsa binasının inşa edildiği Aizanoi Antik Kenti ise Kütahya’nın merkezine 50 km. uzaklıkta bulunan Çavdarhisar ilçesinde yer almaktadır.
Aizanoi Antik Kenti’nin adını, Frigyalıların bir efsanesinden aldığı düşünülmektedir. Tanrıça Meter Steunene kutsal alanı, on beş bin kişilik tiyatrosu, on üç bin beş yüz kişi kapasiteli stadyumu, Roma hamamları, anıt kapıları ve dünyanın en iyi korunmuş örneklerinden biri olan Zeus Tapınağı ile Aizanoi görkemli bir antik kenttir.
Zeus Tapınağının güneyinde gıda pazarı olarak kullanılmış yuvarlak bir yapı (Macellum) vardır. Bu yapının yanında ise malların satışa sunulduğu dükkânlar bulunmaktadır. Macellum olarak bilinen yapının en önemli özelliği imparator Diocletianus’un çıkarttığı bir kanunun Latince ve Grekçe metninin duvarlarında yazılı olmasıdır.
Antik çağda Şehir Olimpiyatları her dört yılda bir yapılırdı. Aizanoi Olimpiyatları burada yapıldığı için stadyum diyoruz.
Stadyum giriş kapısının hemen doğusunda bir şeref kürsüsü vardır ve burada şampiyonların isimleri yazılıdır.
Maksimum Fiyat Fermanı ve İlk Borsanın Kuruluşu
MS IV. yüzyılda Roma İmparatorluğu’nun yönetimi altında olduğu sıralarda şehirde yaklaşık seksen bin civarında insan yaşamaktaydı. Roma İmparatorluğu’nun başında ise yaptığı reformlar ve aldığı sert kararlar ile tarihe damga vurmuş imparator Diocletianus bulunmaktaydı.
Diocletianus başa geçtiğinde, iç savaş ve siyasi çatışmalar sonucunda zayıflayan ekonomiyi bir dizi ekonomik reform kararı aldı. İmparatorluk ekonomiyi düzeltmek için en kolay çözümü gümüş sikkenin değerini düşürmek ve daha fazla para basmakta bulmuştu öncesinde. Fakat bunun sonucunda kaçınılmaz olarak yüksek enflasyon ortaya çıkmıştı.
İmparator Diocletianus bu durumu önlemek adına MS 301 yılında “Maksimum Fiyat Fermanı” olarak bilinen kanunu çıkarttı. Bu kanunun amacı, Akdeniz civarındaki Roma topraklarında satışa sunulan mal ve hizmetlerin, sürekli olarak artan enflasyona karşı fiyatlarını sabitlemekti. Böylece halkın aynı ürünü her yerde aynı fiyata alabilmesi sağlanacaktı.
İşte, Aizanoi Antik Kenti’ndeki Macellum adlı binanın etrafındaki taş bloklara Latince ve Grekçe olarak bu duyurular yazılmıştır. Yani bu taş bloklar günümüz borsa ekranları vazifesi görmüştür. Taş bloklar üzerinde bulunan bu fiyatlar üzerinden alım satım gerçekleştirilmiş, enflasyonun önlenmesi için üretilen mallar arasında çapraz fiyatlandırma yapılmış ve gerçeği yansıtmayan fiyatlar engellenmiştir.
İmparator’un halkın yoksullaşmasını önlemeye yönelik bu çabası tüccarların çıkarlarına ters düştüğünden ve tüccarların mallarını satmak yerine istedikleri fiyatları elde edene kadar stoklamaları sebebiyle işe yaramadığından ve mallar karaborsaya düştüğünden bir müddet sonra kanun yürürlükten kaldırılmıştır.
Bu yazılarımıza da göz atmak isteyebilirsiniz
- Knossos: Mitolojinin Tarih İle Buluştuğu Yer
- Hiware Bazar – Hindistan’ın Mucize Köyü
- Aral Gölü Aralkum Çölüne Nasıl Dönüştü?
- Chichen Itza: Muhteşem Bir Mimarinin Ardındaki Gizemler
- Truva Atı Gerçek miydi? Kayıp Şehrin Efsanesini Öğrenelim
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Kerim Kuvetli – Anadolu’nun Sırları, Maya Kitap
- Aizanoi Antik Kenti (Kütahya); Bağlantı: https://kvmgm.ktb.gov.tr/
- The World’s First Trade Stock Market Aizanoi. Yayınlanma tarihi: 19 Nisan 2021; Bağlantı: https://www.turkeytourkeys.com/aizanoi-ancient-city/
YolveMacera
